دسته: مقالات

  هوشمندی و حساسیت‌های رفتاری برخی حشرات همان‌سان که اشاره شد، پژوهش‌های دانشمندان و زیست‌شناسان جهان در دو قرن اخیر در باب هوش و ادراک جانوران از جمله دربارة «حشرات» بسیار پردامنه و چشمگیر است. در متون کهن بعد از اسلام، به‌ویژه در منابع دایره‌المعارفی قدیم نیز از این گونه تجارب و همچنین باورها و تفکرات دال بر ادراک و هوش «حشرات» نقل شده که عمدتاً مبتنی بر آزموده‌ها و گفته‌ها و پندارهای قدیم تر ایرانیان است. در این گونه منابع بیشتر به تجارب و باورها دربارة رفتارها وحساسیت‌ها و حرکات هوشمندانة برخی از حشرات، چون «مورچه» و «ملخ» و «زنبور عسل» و نیز «کژدم» از «بندپائیان» اختصاص یافته که در ادامه به آن پرداخته است. ۱- مورچه(نَمل) پاره‌ای از تجارب و باورهای پیشینیان دربارة رفتارها و حساسیت‌های مورچگان در متون کهن به چشم می‌خورد. از باب نمونه «ابودلف مهلهل خزرجی» در سال ۳۴۱ هجری به دنبال دیدار از دماوند، به تجربة اهالی این ناحیه از ایران در باب رفتار مورچگان اشاره کرده است که دلالت بر ادراک این حشره در پیش‌بینی «خشکسالی» دارد. “… در یکی از رشته‌های این کوه آثاری از یک ساختمان قدیمی یافتم که در اطراف آن قبرهای زیادی وجود داشت و نشان می‌داد که محل ییلاقی...

پندارها و آگاهی‌های عمومی‌ایرانیان از قدیم‌ترین ایام، دربارة آفرینش و جهان هستی، همة مخلوفات و شگفتی‌های عالم هر چه و هر اندازه که بوده، طی ادوار تاریخی دهان به دهان گشته و در وجه باورهایی در اذهان عامه کم و بیش بر جای مانده است. این باورها، گاه با خرافات و گاهی با آموزه‌های دینی درآمیخته و استمرار یافته است. در آثار بعضی از دانشمندان و نویسندگان رشته‌های گوناگون علوم و فنون قدیم و نیز برخی از ادیبان و شاعران و عارفان، به مناسبت‌هایی از این باورها سخن رفته است. همچنین در لابه‌لای سطور و صفحات متون کهن با عناوین و موضوعات مختلف، گاه برحسب اقتضا یا به عنوان تمثیل و به صورت پراکنده از برخی پدیده‌های عالم هستی از جمله «کانی‌ها»، «رستنی‌ها» و «جانداران» یاد شده است. اما افزون بر این، در بعضی از منابع و متونِ کهنِ دایرة‌المعارف‌ گونه، جستارهای مستقلی به مباحث کانی‌ها، رستنی‌ها و جانوران، اختصاص یافته است. در هر مبحث از جستارهای این گونه آثار غالباً، مشخصات و خواص و خصوصیات بسیاری از کانی‌ها یا گیاهان یا جانداران، از آن جمله «حشرات» ثبت شده است. مندرجات این منابع و متونِ کهنِ دانشنامه‌ای حاوی آموزه‌ها، تجارب، تفکرات و باورهای پیشینیان دربارة موضوعات مختلف است که بی‌گمان دربردارندة...

 ·پیشینهپیشینة پیدایی کشت‌وکار بررسي آثار باستاني، پيش از تاريخ، که در محدودة فلات ايران کشف شده، نشان مي‌دهد كه پيش از مهاجرت آرياها، در حدود ۳۰۰۰ سال پيش از ميلاد، مردماني در اين سرزمين زندگي مي‌كرده‌اند. مي‌توان استنباط كرد كه اين بوميان به گروه نژادي وسيع و ثابتي تعلق داشتند. خود وجه تسمية «ايران» يا اسم فارسي ميانة (پهلوی) آن «ايرانشهر» ـ معادل «سرزمين آرياها» ـ نشان مي‌دهد كه اطلاق اين نام پس از استقرار آرياها پیش‌آمده، در حالي كه چندين هزار سال پيش از كوچ آرياها زيستگاه و موطن اقوام و فرهنگ‌هاي ديگر بوده است. در اسناد سومري به اسامي «مندا/Manda» و «انشان/ Anshan» یا «انزان» برمی‌خوریم که از مواضع بومیان فلات پیش از مهاجرت آریاها بوده، و بعداً دستگاه دیوانی پادشاهان بابل این نام‌ها (مندا، انشان) را به «ماد» در شمال و «پرسيس» ـ معادل «پارس» در جنوب داده‌اند. در اواخر هزاره سوم پيش از ميلاد، از قوم كاسي‌ها نام برده شده كه زادگاه اصلي آنان ناحيه لرستان كنوني بوده است. كاسي‌ها يا «كس‌ها» به عنوان سلسلة سوم بر بابل، كه آن را «كردونياش» مي‌خواندند، شش قرن تمام حكمروايي كردند. آنچه تسلط كاسي‌ها را ممكن ساخت هجوم پيشين «هيتي»هاي نيسایي بود كه، در حدود ۱۷۵۰ پیش از میلاد، حكومت...

      رونمایی کتاب «رسوم دارالخلافه» دکتر شفیعی کدکنی در کتابخانه ملی رونمایی کتاب رسوم دارالخلافه نوشته محمدرضا شفیعی کدکنی بدون حضور نویسنده دیروز در کتابخانه ملی برگزار شد. به گزارش خبرنگار ما، فرهاد طاهری در ابتدای این نشست درباره آرای دکتر شفیعی گفت: درباره شخصیت و آثار وی نظردادن کار سهل و ممتنع و صعبی است. اما کتاب رسوم دارالخلافه وقتی مطرح شد، سعی کردم بحثی را مطرح کنم که تاکنون گفته نشده است. شفیعی کدکنی، زرین‌کوب و جعفر شهیدی، هر سه غیر از ادبیات به تاریخ نیز توجه داشته‌اند. آقای زرین‌کوب تاریخ را سرگذشت انسان‌ها و درس زندگی می‌داند. اما انگیزه شهیدی برای پرداختن به تاریخ، برای این است که ارادت به اهل بیت(س) داشت. اما دکتر شفیعی کدکنی‌ برای درک بهتر ادبیات، به تاریخ نگاه می‌کند و تاریخ را از نظر ادبی نگاه می‌کند و به تاریخ دوره اسلامی و بعد از اسلام توجه می‌کند. او رابطه شعر و خودش را ازلی می‌داند و آن را خیابان دوطرفه می‌داند که هنرمندان و تاریخ در آن گذر می‌کنند. وی افزود: انگیزه او به پرداختن در تاریخ، به خاطر تحقیق درباره ابوسعید ابی‌الخیر و قلندریه در تاریخ به تشویق بدیع‌الزمان فروزانفر بوده است چون ذهنیت فروزانفر به این بوده...

        مقدمه: مقاله حاضر، با موضوع پسته در آثار منظوم فریدالدین محمدعطار نیشابوری، نخست به معرفی پسته و رویشگاه‌های طبیعی آن، به‌ویژه در نواحی ابرشهر، نیشابور کهن، پارت عهد باستان، می‌پردازد و سپس با غور و پژوهش در دیوان و برخی منظومه‌های عطار، عروسان خیال او را با مضامین پسته ـ این محصول بسیار مقوّی، مغذّی هوش‌افزا، خون‌ساز، نشاط‌آفرین و خوشمزه همیشه خندان با منشأ ایرانی ـ نقل کرده؛ و در پی آن، در یادداشت پایانی، به داستان پسته‌زارهای نیشابور پرداخته است. پسته بی‌گمان کلمة پسته یک واژة بسیار کهن ایرانی و ساختة مردمانی است که در روزگاران بسی دور، در عرصة پهناوری در نواحی جنگل‌ها و رویشگاه‌های طبیعی درختان پسته، می‌زیسته‌اند. بسیاری از مستندات و شواهد تاریخی و جغرافیایی موجود نشان می‌دهد که نام پسته و درختان آن از سرزمین خراسان ـ به مفهوم جغرافیایی بسی وسیعِ قدیم آن که ماورا‌ءالنهر را نیز شامل می‌شد ـ منشأ دارد. بسیاری از دره‌ها و دامنه‌های این سرزمین را جنگل‌ها و توده‌‌های درختان پسته خودرویی زیر پوشش داشته که اکنون بقایای آنها در شمال شرقی ایران (در جنگل‌های پسته نواحی زورآباد جام، سرخس، کلات، درگز، سملقان بجنورد، قازانقایه و مراوه تپة گنبد کاووس) و جنگل‌های کشورهای افغانستان، ازبکستان، تاجیکستان و...

            ‏۹ـ رنگهای گیاهی در رنگ جامه‌های زرد و…‏ برخی شواهد و مستندات حکایت از آن دارد که از زعفران و برخی رنگهای گیاهی دیگر در رنگرزی انواع الیاف طبیعی، و نیز به عنوان خضاب و رنگ موی سر و صورت، در ادوار کهن استفاده می‌شده است. در بندهش ـ از متون پهلوی عصر ساسانیان ـ مواد گیاهی که در رنگ‌کردن جامه‌ها به کار می‌رفته، به زعفران، دار پرنیان ‏‎]‎بقم‎[‎‏، زردچوبه، روناس و نیل تصریح شده و همچنین از مادة گیاهی دیگری سخن رفته که پطروشفسکی آن را «وخه» قرائت کرده و شادروان مهرداد بهار آن را ‏h‏ و ‏wh‏ آوانویسی نموده است.۳۱ شاید این مادة رنگی گیاهی «روین» بوده که نام دیگر فارسی‌اش «روناس» و عربی آن «فوه» و «فوه الصباغین» است. همچنین احتمال دارد مادة رنگی گیاهی مندرج در متن بندهش، «ورس» بوده که ثعالبی نیشابوری (وفات ۴۲۹) آن را از محصولات یمن برشمرده است: چهار چیز یمن دنیا را پر کرده و آنها ویژة یمن است: ورس، کندر، خطر ‏‎]‎گیاهی رنگی در خضاب موی‎[‎‏ و عقیق.۳۲ به نوشتة ابوریحان بیرونی: «ورس را از یمن به اطراف برند، و لون او به‌غایت سرخ و به زعفران سوده ماند»؛ بیرونی به نقل از سرّاللغه، نوشته...

تربت حیدریه- ایرنا- نویسندگان پنج مقاله برتر پنجمین همایش ملی زعفران در تربت حیدریه روز پنجشنبه در مراسم پایانی این همایش معرفی و مورد تجلیل قرار گرفتند. به گزارش ایرنا، دبیر علمی همایش مزبور و عضو هیات علمی گروه اکولوژی گیاهان زراعی دانشگاه بیرجند در این مراسم گفت: از مجموع ۱۶۲ مقاله ارسال شده به دبیرخانه همایش ۱۵۸ مقاله مورد پذیرش قرار گرفت که ۹ مقاله به صورت سخنرانی و ۹۳ مقاله به صورت پوستر ارائه شد و بقیه نیز در کتاب مجموعه مقالات پنجمین همایش ملی زعفران انتشار می یابد. محمدعلی بهدانی افزود: مقاله های ارائه شده در این همایش حاصل چند سال تحقیق و مطالعه است و با توجه به خلاء هایی که در حوزه فعالیت های علمی و فناورانه زعفران وجود دارد، شایسته است حاصل این تحقیقات جنبه کاربردی پیدا کرده و در زندگی روزانه مردم نیز تاثیر ملموس داشته باشد. رئیس دانشگاه تربت حیدریه نیز در این مراسم گفت: در این همایش ۲ روزه تازه ترین یافته های علمی در باره زعفران در قالب مقاله، نشست های تخصصی، سخنرانی و کارگاه ها و نمایشگاه تخصصی ارائه شد. محمدحسن فتحی، ارتقای سطح دانش محققان، کشاورزان و شرکت کنندگان در زمینه زعفران، فراهم کردن محیط مناسب برای عرضه آخرین...

عکس ها از:مجتبی سالک یکصدو هفتاد و دومین نشست پنج‌شنبه صبح‌های بخارا به دیدار و گفتگو با دکتر حسن عشایری اختصاص داشت، این جلسه هفتم تیرماه در خانه و شهرکتاب وارطان برگزار شد. علی دهباشی، مدیر مجله بخارا ابتدای نشست با بیان اینکه کارنامه زرین علمی دکتر عشایری بیش از آن است که در چند دقیقه بیان کنم و هرچه بگویم ناقص خواهدماند، گفت:  برای آمادگی ذهنی شما که هر کدام با بخشی از کارهای ایشان آشنا هستید اشاره می‌کنم که عشایری متولد سوم فروردین ماه ۱۳۲۰ در شهر تبریز هستند، دارای دکترا در رشته مغز و اعصاب، از دانشگاه فرایبورگ آلمان و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران – دانشکده علوم و توان‌بخشی است. تحصیلات رسمی و حرفه ای، حسن عشایری تحصیلات ابتدایی اش را در دبستان «رشدیه» تبریز شروع کرد. با پایان این دوره، به دبیرستان فردوسی رفت و تا کلاس یازدهم را آنجا گذراند. ولی دیپلم خود را از دبیرستان شماره یک «هدف» تهران گرفت و پس از آن، بلافاصله راهی آلمان غربی شد و به مدت ۲۰ سال، به تحصیل در رشته پزشکی مغز و اعصاب (نورولوژی) پرداخت. طی زمان حضورش در اروپا، به هیچ وجه سفری به ایران نداشت و تمام وقت خود را صرف کسب علوم...

  اشاره: نامه‌ای که هم‌اکنون می‌خوانید، از سوی استاد محمدرضا خسروی (حقوقدان و ادیب و پژوهشگر) برای چاپ به «روزنامه اطلاعات» سپرده شده است. هرچند در بخش‌هایی از این نامه، آهنگ سخن می‌توانست آرام‌تر باشد و نیازی به تند گفتن نبوده است، اما نویسنده بی‌گمان از سر دلسوختگی و با نگاه کارشناسانه این نامه را نوشته است. اگر استادان فرهنگستان در کنار همه تلاش‌ها پاسخگویی به پرسش‌های استاد خسروی را نیز بایسته دانستند، این روزنامه برای چاپ پاسخنامه آماده است.چکیده نامه زیر این است که ‏به هر روی، فرهیختگان و فرهنگ پروران، هنر درست‌نویسی را از بزرگواران فرهنگستان، چشم دارند. *** سخن را به نام خداوند جان و خرد آغاز می‌کنم که یادآور نام ارجمند فردوسی توس نیز باشد، همو که خورشید زبان فارسی از خاور شاهنامه او تابیدن گرفت. داستان زبان ستم دیده فارسی را اکنون می‌توان به داستان سهراب کشان شاهنامه مانند کرد با همان اشک چشم و با همان جگر خراشی و تلخی و با این جدایی که رویداد سهراب، کار دشنه‌ای بود و دریدن پهلویی و سر روزی یا نیمروزی و این دشنه که راست بر جگرگاه زبان فارسی فرود آمده است هزار سال و بیش از هزار سال است که آن را از تهیگاه زبان در...

  سمعانی خود اهل ‏‎]‎شهر مرو‎[‎‏ خراسان، و با زبان محلی آشنا، بوده و ضبط صحیح آن را در کتاب خود آورده است. این نکته که یاقوت در مورد ثبت «نوقان» (به ضم حرف اول) اشتباه کرده است نمی‌توان قطعی شمرد، چون اولاً وی مدت سه سال (۶۱۴-۶۱۶ ه‍( در شهر مرو به مطالعه و تحقیق پرداخته و از ده کتابخانة این شهر، از جمله «دو کتابخانه از آن سمعانی‌ها» از اجداد و اعقاب ابوسعد سمعانی، بهره‌ها جسته (معجم‌الادباء، ج ۱، ص ۴ و ۵، سخنی از مترجم)، و با نام‌های مواضع و آبادی‌های مرو و دیگر بلاد خراسان آشنا بوده، بنابراین ممکن است که اشتباه از آن کاتب قدیم‌ترین نسخة معجم‌البلدان باشد؛ ثانیاً بدان دلیل که در ترجمة فارسی المشترک، با عنوان گزیدة مشترک، تألیف یاقوت حموی، نام این شهر دروجه «نَوقان» (به فتح حرف اول) آمده نسبت اشتباه به وی منتفی است؛ مرحوم محمد پروین گنابادی (۱۲۸۲-۱ر۶ر۱۳۵۷) مترجم فارسی المشترک تعریف یاقوت را نقل کرده: «نَوقان: یکی از دو شهر طوس است که گروه بسیاری از دانشمندان از آنجا برخاسته‌اند» ( گزیدة مشترک، ص ۱۸۰)؛ وی در حاشیة «نوقان» شرحی تحقیقی مبنی بر تعیین مواضع دو شهر «طابران» و «نوقان» قدیم نوشته است: طوس در خراسان ناحیه‌ای بزرگ به...