هوشمندی های رفتاری حشرات دکتر محمدحسن ابریشمى – بخش پانزدهم
باب نخست از جزو یازدهم ورزنامه به «مگس انگبین» اختصاص یافته که در آن، از جمله آمده است:
… او بهتر و پرمنفعت‌تر از همة مرغان و بهایم و خزندگان زمین است از جملة حیوان، زیرا که او در بسیار چیزها که از او آید از کارهای لطیفش به مردم و به کارهای مردم [خوب و خردمند شباهت‌ها دارد]، و این کارها که او همی کند و هدایت که او راست و منفعت بزرگ … مانند کارهای آن کسان است… از بهر خود خزینه سازد؛ از درخت، و از آنچه خواهد از دیگر نبات‌ها و چون بخورند از آن، بعضی آن بود که به «انگبین» [تبدیل] کند و بعضی آن بود که به «موم» کند و جز آن، و آن همه در جملة روزگارش که کنَد هم انصاف دهد و هم انصاف خواهد، و معنای این آن است که به غذای خویش هیچ پلیدی نکند و، نه چیزی از گوشت و یا از خون، الا از درخت و از دیگر نبات‌ها که آن او را خوش آید و شیرین بود و هیچ زیان از آن به معاش مردم نرسد؛ و اگر کسی زیانی خواهد که بدیشان کند از
صآن کس، که آن زیان کاری جوید، پنهان شوند. و از لطف این زنبور، و از آن چیزها که در آن مصلحت خویش جوید، آن است که با [همة]ضعیفی او، این مهتر بزرگشان را که فرا دارند تا کارِ [کندو] خانه‌شان راست دارد، و بر در آن ملازم بود تا اگر چیزی در آن خانههاشان بود، که آن به کار نیاید، و در او پلشتی بود، آن جمله از آن خانه‌ها برون اندازند، پاکی و نگاه داشت خانههاشان را؛ پس اگر آن مهترشان به خلاف این کار کند، با او برآویزند و او را بکشند. و از کارهای عجیب آن است که سرود و آواز خوش دوست دارند و بدان خرّم شوند و
[کوششِ]حرکتی در ایشان افزون شود و بر آن گرد
آیند …[۱]
شرف بن بهاء طبیب شیرازی، در المرغوب و المحذور لتحفة الدستور (تألیف قرن ۹ یا ۱۰)، در ذیل عنوان «در بیان احوال عسل» اشاره‌ای به نام پهلوی «مگس انگبین» دارد: «عسل» … که او را به پارسی «انگبین» گویند، یعنی چیزی که او را «انگ» بیند و «انگ» در لغت پهلوی همین «مگس» را گویند که به تازی او را «نحل» گویند.[۲] اما پاره‌ای شواهد و مستندات دلالت بر آن دارد که «اَنگ» به معنی «شیره» یا «مادة دفع شده» و «بین» به معنی «زنبور» است.[۳]
شهمردان بن ابی‌الخیر، در نزهت‌نامة علائی، شرحی دربارة زنبور عسل تحت عنوان «مگس انگبین» نقل کرده که پایندان نکات جالبی از رفتار اجتماعی، شرح وظایفِ گروه‌ها، تقسیم کار یا «کار بربخشیدن» است.
[۱]. ورزنامه ، ص ۱۴۹، ۱۵۰ به اختصار.
[۲]. المرغوب ، به کوشش دکتر فرشته نوری، دکتر نفیسه حسینی یکتا، تهران، ناشر المعی، ۱۳۹۳، ص ۱۹۵٫
[۳]. محمدحسن ابریشمی، مقاله: اَنگ در انگدان، انگژد، انگبین… مندرج در دیهیم هفتاد، به خواستار و اشراف دکتر محمود فتوحی رود معجنی، دکتر سلیمان ساکت، اصغر ارشاد سرابی، تهران، سخن، ۱۳۹۷، ص ۴۹۰-۵۰۴
بازدیدها: 17
