یوسف ثبوتی فیزیک‌دان سرشناس ایرانی و مؤسس مرکز تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان را بیشتر بشناسیم
دکتر «یوسف ثبوتی»، اول شهریور ۱۳۱۱ در خانواده‌ای فرهنگی در شهر زنجان به دنیا آمد. وی پس از اتمام تحصیلات مقدماتی خود در زادگاهش در سال ۱۳۲۹، در دو رشته کشاورزی و فیزیک دانشگاه تهران پذیرفته شد که به دلیل علاقه وافر به فیزیک، این رشته را برای ادامه تحصیل انتخاب کرد. تحصیلات دکتر «ثبوتی» در دوران دانشگاه، با توفان‌های سیاسی شدید سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۳ همراه بود. وی پس از پایان تحصیلاتش در آزمون نقشه‌برداری قبول شد و به یاری دکتر «حسین کشی‌افشار» شتافت و پس از چندی با معرفی وی به «دانشگاه تورنتو» در کانادا عزیمت کرد و موفق شد که درجه کارشناسی‌ارشد را از آن دانشگاه دریافت کند.
«ثبوتی» پس از آن به «دانشگاه شیکاگو» راه یافت و به تحصیل اخترفیزیک نزد استادان صاحب‌نامی همچون «سابرامانیان چاندراسکار» و «اوون چمبرلین» پرداخت. او در سال ۱۳۴۲ مدرک دکترای تخصصی خود را در این رشته دریافت کرد و برای تدریس با سمت استادیاری رهسپار «دانشگاه نیوکاسل» در انگلستان شد. دکتر «ثبوتی» پس از مدتی به ایران بازگشت و چندی بعد با سمت دانشیاری در دانشگاه شیراز به کار مشغول شد. فعالیت وی در دانشگاه شیراز، سرآغاز تحولات جدیدی در نظام آموزش عالی ایران بود. نظام ترمی- واحدی کنونی از دستاوردهای دکتر «ثبوتی» برای نظام آموزشی کشور است. پیش از آن، دانشجویان تعدادی درس داشتند که در پایان سال باید همه درس‌ها را قبول می‌شدند، در غیراین صورت در سال بعد همه درس‌ها را باید از نو می‌گذراندند اما با ارایه نظام ترمی واحدی، این وضعیت عوض شد. وی همچنین طرح ارتقای اعضای هیات علمی بر مبنای پژوهش‌های آنان را پیشنهاد داد و آن را در دانشگاه شیراز اجرا کرد. پایه‌گذاری دوره‌های کارشناسی‌ارشد در آن دانشگاه، از جمله دیگر خدمات استاد در دوران فعالیت در دانشگاه شیراز است. دکتر «ثبوتی» در سال ۱۳۴۸ در یک فرصت مطالعاتی به «دانشگاه پنسیلوانیا» رفت و ضمن تحقیقات، به تدریس در آن دانشگاه پرداخت. وی پس از مدتی به ایران بازگشت و علاوه بر تدریس در «دانشگاه صنعتی‌شریف» در سال ۱۳۵۱، طرح تاسیس رصدخانه ابوریحان بیرونی شیراز را ارایه داد.
این رصدخانه که در سال ۱۳۵۶ افتتاح شد، بزرگ‌ترین رصدخانه فعال ایران است. استاد پس از آن، دوره دکترای نجوم در دانشگاه را بنیان گذاشت و زمینه تحصیلات عالیه علاقه‌مندان اخترفیزیک را در دانشگاه شیراز فراهم کرد. دکتر «ثبوتی» با پیگیری‌های فراوان، «مرکز تحصیلات تکمیلی در علوم پایه زنجان» را در سال ۱۳۷۰ تاسیس کرد. همچنین در ایجاد دوره جدید انجمن نجوم ایران در سال ۱۳۷۵ که با تلاش چند اخترشناس حرفه‌ای ایران محقق شد، نقش مهمی برعهده داشت و چندین دوره نیز رییس این انجمن بود. از استاد «ثبوتی» بیش از ۵۰ مقاله پژوهشی در مجلات علمی بین‌المللی منتشر شده است. از دیگر آثار وی می‌توان به کتاب‌های «تحول ستارگان»، «فیزیک گرما» و «زمین گرم» اشاره کرد. این پژوهشگر خستگی‌ناپذیر در عرصه فیزیک و نجوم علاوه بر دریافت عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی و مدال پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در سال ۲۰۰۰ میلادی به دلیل فعالیت‌های مستمر علمی به دریافت مدال ویژه آکادمی علوم جهان سوم مفتخر شده است. با این همه اکنون که ۸۰سالگی را نیز پشت‌سر گذاشته است، همچنان به کار علمی و پژوهش مشغول است. دکتر «ثبوتی» سابقه علمی بسیار پرباری دارد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم:
– استادیار بخش ریاضی، دانشگاه نیوکاسل، انگلستان، ۴۳-۱۳۴۲
– دانشیار بخش فیزیک، دانشگاه شیراز، ۵۰-۱۳۴۳
– دانشیار مدعو بخش نجوم، دانشگاه پنسیلوانیا، آمریکا، ۴۸-۱۳۴۷
– استاد فیزیک، دانشگاه شیراز، ۱۳۵۰
– محقق ارشد انستیتوی نجوم و اختر فیزیک، دانشگاه آمستردام، هلند، ۵۴-۱۳۵۳
– محقق مدعو مرکز نجوم و اختر فیزیک، دانشگاه شیکاگو، آمریکا، ۶۴-۱۳۶۳
– استاد مدعو بخش فیزیک، دانشگاه نورث‌ایسترن، بوستون، آمریکا، ۷۱-۱۳۷۰
– عضو وابسته مرکز بین‌المللی فیزیک نظری (تریست ایتالیا)، ۱۳۷۲
– عضو هیات موسس و هیات مدیره انجمن فیزیک ایران، ۵۴-۱۳۵۰ و ۷۰-۱۳۶۲
– عضو جامعه منجمان آمریکا، ۱۳۴۷تاکنون
– عضو انجمن بین‌المللی نجوم، ۱۳۴۸تاکنون
– عضو هیات مشاوران مجله علوم و تکنولوژی ایران، ۵۴-۱۳۵۰
– عضو هیات‌تحریریه مجله علوم و تکنولوژی ایران، ۱۳۶۲تاکنون
– عضو هیات مشاوران مجله فیزیک ایران، ۱۳۶۵تاکنون
– عضو آکادمی علوم جهان سوم، ۱۳۶۶تاکنون
– عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۶۸تاکنون
– عضو شورای علمی مرکز بین‌المللی فیزیک نظری (تریست ایتالیا) ۱۳۷۴-۱۳۶۸
– عضو شورایعالی کتابخانه منطقه‌ای علوم و تکنولوژی شیراز، ۷۷-۱۳۷۰
– پیشنهاددهنده و پیگیر برنامه کارشناسی‌ارشد فیزیک (۱۳۴۶) و برنامه دکترای فیزیک (۱۳۶۵) در دانشگاه شیراز
علاوه بر اینها وی سابقه اجرایی و مدیریتی بسیاری در حوزه دانشگاه و تحقیقات علمی دارد، از جمله:
– موسس و رییس مرکز تحصیلات تکمیلی در علوم پایه- زنجان، ۳۰ مرداد۱۳۸۹ ۱۳۷۰
– رییس بخش فیزیک دانشگاه شیراز، ۶۰-۱۳۵۸و ۵۳-۱۳۵۰
– موسس و رییس رصدخانه ابوریحان بیرونی، دانشگاه شیراز، ۶۵-۱۳۵۲
– عضو هیات موسس و رییس انجمن فیزیک ایران، ۷۸-۱۳۷۵ و ۶۷-۱۳۶۵
– عضو هیات موسس و رییس انجمن نجوم ایران۱۳۸۱-۱۳۷۵
– عضویت شورای همکاری‌های علمی و بین‌المللی وزارت فرهنگ و آموزش عالی، از ۱۳۷۶ تاکنون
– عضو شورای دانشگاه شیراز، ۵۷-۱۳۵۵
با اینهمه وی در فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی نیز مشارکت دارد و رییس هیات امنای انجمن خیریه مهرانه (انجمن حمایت از بیماران سرطانی در استان زنجان) است.
برگزاری کنفرانس ثبوتی
انجمن فیزیک ایران در شهریور ۱۳۸۱، هفتادمین سال موجودیت خود را همزمان با هفتادمین سالگرد تولد استاد «ثبوتی» در کنفرانس سالانه فیزیک ایران جشن گرفت. این برنامه به احترام این همراه خستگی‌ناپذیر سال‌های فیزیک ایران، «کنفرانس ثبوتی» نام‌گذاری و با حضور بیش از ۸۰۰نفر از استادان و دانشجویان فیزیک ایران با شکوه خاصی در دانشگاه زنجان برگزار شد. علاوه بر این وی به دلیل یک عمر فعالیت مداوم علمی به افتخارات بسیاری نایل شده است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– دریافت مدال پژوهشی- وزارت علوم، ۱۳۵۷
– عضویت در آکادمی علوم جهان سوم، از ۱۳۶۶ تاکنون
– عضویت در فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، از۱۳۶۸ تاکنون
– دریافت جایزه کتاب سال- ریاست‌جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۷۴
– دریافت جایزه علوم فیزیکی آکادمی علوم جهان سوم در سال ۲۰۰۰
– دریافت جایزه خوارزمی، ۱۳۷۹
– انتخاب به‌عنوان چهره ماندگار، ۱۳۸۰
مرتضی چینی‌فروش
بازدیدها: 19
