رویارویی با ایران، ناامنی غذایی، مخمصه در کره و … ده خطر بزرگ جهانی در سال ۲۰۲۳

فرارو- متیو باروز دارای سابقه فعالیت ۲۵ساله در سیا است. هم چنین دستیار ویژه «ریچارد هالبروک» سفیر ایالات متحده در سازمان ملل در فاصله سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۱ میلادی است. باروز در دهه پایانی فعالیت اطلاعاتی خود در رتبه‌های برتر شورای اطلاعات ملی امریکا منصوب شد. او سپس به «شورای آتلانتیک» پیوست و در مقام ریاست بخش «ابتکار عمل پیش بینی، استراتژی و ریسک» آن اندیشکده منصوب شد. گزارش‌های او با محتوای سناریوسازی برای آینده و پیش بینی روندهای جهانی مورد تحسین قرار گرفته اند.

به گزارش فرارو به نقل از نشنال اینترست، با تکیه بر تجربه چندین‌ساله‌ام در پیش‌بینی خطرات و روندهای جهانی در شورای اطلاعات ملی جامعه اطلاعاتی ایالات متحده جایی که وظیفه‌ام ارائه تحلیل‌ها و بینش‌های بلند مدت به رهبران ایالات متحده بود بزرگترین خطرات جهانی در سال ۲۰۲۳ میلادی را شناسایی کرده‌ام. پیش بینی‌های من در مورد خطرات ۲۰۲۲ بسیار خوب بودند. سویه‌های کووید به ویژه در چین منبع نگرانی بود و همان گونه که پیش بینی کردم رشد اقتصادی چین کاهش یافت.

من حمله روسیه به اوکراین و رسیدن قیمت نفت به بشکه‌ای ۱۰۰ دلار را پیش بینی کردم که در اوایل سال جاری رخ داد اگرچه قیمت‌های مرتبط با حامل‌های انرژی تا حدودی در نیمه دوم سال ۲۰۲۲ کاهش یافته است. کمبود مواد غذایی، بحران‌های اقتصادی و مشکلات رو به رشد بدهی در میان کشورهای در حال توسعه همگی برجسته شدند.

در سال ۲۰۲۳ میلادی همانند سال ۲۰۲۲ همان گونه که برخی از اقتصاددانان پیش بینی کرده‌اند بحران بدهی به اندازه‌ای که ما و سایرین پیش بینی کرده‌ایم گسترده نخواهد بود. با این وجود، کشورهای با درآمد پایین و متوسط مانند سریلانکا و پاکستان در حال حاضر با این واقعیت تلخ مواجه هستند.

پیش بینی سال گذشته در مورد کمبودهای موجود در مبارزه با تغییرات اقلیمی در گردهمایی نشست آب و هوایی در قاهره در مصر در ماه نوامبر سال جاری میلادی به اثبات رسید. من باور دارم این روند در سال ۲۰۲۳ ادامه خواهد یافت. در نهایت، به دلیل تنش‌های فزاینده پیرامون مسئله تایوان و هم چنین، تحریم ایالات متحده بر صادرات طرح‌ها و تجهیزات نیمه هادی پیشرفته اختلافات چین و ایالات متحده در سال ۲۰۲۳ ادامه خواهد یافت.

در ادامه خطرات احتمالی برای سال ۲۰۲۳ میلادی و شدت هر یک را به طور مجزا مطرح خواهم کرد:

۱-چندین بحران که پیامدهای ناشی از جنگ اوکراین هستند: پایان بازی در اوکراین، و چگونگی و زمان وقوع آن هم چنان یک راز باقی مانده است. با این وجود، حلقه چند بحرانی ناشی از جنگ اوکراین یعنی ناامنی انرژی و غذایی، تورم، رکود اقتصادی ممکن است باعث ایجاد خستگی در غرب در مورد تداوم حمایت از اوکراین در جنگ شود و حمایت حیاتی از آن کشور در میدان نبرد را مورد تهدید قرار دهد.

با فرا رسیدن زمستان و کند شدن روند جنگ، پوتین بدون شک استراتژی فرسایشی خود را افزایش خواهد داد و به زیرساخت‌های انرژی و آب اوکراین حمله می‌کند و به دنبال فروپاشی اوکراین به عنوان یک دولت پیش از آن خواهد بود که مجبور به پذیرش درجاتی از شکست شود. تصرف خرسون در جنوب و بخش‌هایی از دونباس در شمال شرقی اوکراین توسط کی یف بخش‌هایی که ۵۰ درصد از سرزمین‌های اشغال شده مسکو در خاک اوکراین را شامل می‌شد دست اوکراینی‌ها را تقویت می‌کند. برای آتش بس پایدار هنوز زود است زیرا هر دو طرف احساس می‌کنند می‌توانند برنده شوند.

کی یف خواستار تسلیم کامل پوتین و خروج نیروهای روس از تمام اراضی اوکراین و پرداخت غرامت جنگ شده است. در این میان، فشارهای متناقضی وجود دارند از سویی اوکراین از امریکا تسلیحات پیشرفته‌تر می‌خواهد و در همان حال برخی از اعضای کنگره ایالات متحده می‌خواهند حمایت از اوکراین محدود شود.

جنگ اوکراین چندین خطر به هم پیوسته ایجاد می‌کند. این خطرات شامل یک درگیری مداوم و بن بست می‌شود که از جمله آن می‌توان به این موارد اشاره کرد: تشدید تنش در صورتی که ایالات متحده و ناتو در پاسخ به بمباران پوتین تسلیحات پیشرفته بیش‌تری به اوکراین ارسال کنند، استفاده روسیه از سلاح‌های هسته‌ای در صورت تلاش کی یف برای تصرف کریمه، تشدید خستگی از حمایت از اوکراین در اروپا با شروع رکود اقتصادی و تشدید شکاف میان ایالات متحده و اتحادیه اروپا بر سر کمیت و کیفیت تداوم ارائه کمک‌های نظامی به اوکراین.

شدت احتمال: متوسط رو به زیاد

۲- افزایش ناامنی غذایی: برنامه جهانی غذا سازمان ملل متحد از خطر گرسنگی و سوء تغذیه در سراسر جهان از آمریکای مرکزی و هائیتی، شمال و شرق آفریقا، ساحل، غنا، جمهوری آفریقای مرکزی و سودان جنوبی گرفته تا سوریه، یمن، پاکستان و افغانستان می‌گوید. تعداد افرادی که با ناامنی غذایی حاد مواجه هستند از سال ۲۰۱۹ میلادی از ۱۳۵ میلیون به ۳۴۵ میلیون نفر افزایش یافته اند. حتی اگر جنگ در اوکراین به طور مسالمت‌آمیز حل شود و محموله‌های غلات آینده از اوکراین در خطر نباشد نیز کمبود مواد غذایی همچنان وجود خواهد داشت.

علاوه بر درگیری، تغییرات آب و هوایی که باعث خشکسالی‌های شدیدتر و تغییر الگوهای بارندگی می‌شود محرک اصلی ناامنی غذایی است و بعید به نظر می‌رسد که در سال ۲۰۲۳ به طور موثر کاهش یابد. هزینه تامین سوخت و کود با جنگ اوکراین و اختلال در زنجیره تامین تشدید شده است. هزینه‌های کمک‌های بشردوستانه به دلیل تورم در حال افزایش هستند.

احتمال: زیاد

۳- آشوب و رویارویی با ایران: همانند اوکراین اعتراضات بی‌سابقه در ایران نیز می‌تواند به یک بحران چندگانه تبدیل شود. وضعیت از پیش برای بروز یک درگیری خطرناک تازه میان ایالات متحده و یا اسرائیل با تهران فراهم شده است. توافق هسته‌ای ایران که تا چند ماه پیش در آستانه حصول و موفقیت بود اگر نگوییم مرده اکنون خفته است. ایران در حال تسریع تولید اورانیوم بسیار غنی شده است.

ارائه پهپادها و موشک‌های ایران به روسیه بعد جدیدی به رویارویی غرب با آن کشور می‌افزاید و انگیزه برای تشدید تحریم‌ها علیه ایران خواهد بود. در مورد آینده سیاسی ایران‌عدم اطمینان وجود دارد.

رویدادهایی که پیامدهای آن بسیار زیاد خواهند بود. یک دولت جدید راست افراطی در اسرائیل و مجلس نمایندگان جمهوری خواه در ایالات متحده فشارها را برای جنگ با ایران یا خرابکاری در تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم ایران در فردو و هم چنین تاسیسات موشکی و پهپادی آن کشور تشدید خواهند کرد.

در واکنش به این فشار ایران می‌تواند در منطقه و تنگه هرمز پاسخ آمریکا و اسرائیل را بدهد و با افزایش خطر تشدید درگیری مسیر عبور و مرور نفت کش‌ها را مختل کند.

احتمال: زیاد

۴- تشدید بحران بدهی در کشورهای در حال توسعه: برنامه توسعه سازمان ملل متحد هشدار داده که ۵۴ کشور با درآمد کم و متوسط با مشکلات شدید بدهی مواجه هستند. این کشورها ۱۸ درصد از جمعیت جهان، بیش از ۵۰ درصد از مردمی که در فقر شدید زندگی می‌کنند و ۲۸ کشور از ۵۰ کشور برتر جهان را تشکیل می‌دهند.

مشکلات پرداخت بدهی در ابتدا اغلب با مشکلات نقدینگی اشتباه گرفته می‌شود که منجر به بحران‌های طولانی بدهی با پیامدهای اقتصادی شدید خواهد شد. کشورهای کم درآمد مانند سومالی و زیمبابوه در صدر فهرست کشورهای نابسامان برنامه توسعه ملل متحد قرار دارند. شرایط مالی وخیم اکثر کشورهای در حال توسعه خبر بدی برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد تا سال ۲۰۳۰ میلادی است. در عوض، جهان در حال توسعه احتمالا فقر بیش‌تر، بهبود آموزشی کمتر و کاهش توانایی برای مقابله با تغییرات اقلیمی را در سال ۲۰۲۳ تجربه خواهد کرد.

احتمال: متوسط رو به زیاد

ابعاد این بدهی به طور قابل توجهی بزرگ‌تر از بحران مالی سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ میلادی است و شرایط مالی در کشورهای عمده عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی را دشوارتر می‌سازد. هم چنین، موضوع نگران کننده‌تر کاهش سطح همکاری‌های بین المللی است که بسیار کمتر از سال ۲۰۰۸ میلادی می‌باشد.

بعید است کنگره تحت کنترل جمهوری خواهان گسترش منابع صندوق بین المللی پول و بانک جهانی برای کمک به کشورهای در حال توسعه گرفتار بدهی را تایید کند. هماهنگی تلاش‌ها برای مدیریت بدهی ناکافی است. چین به عنوان بزرگترین طلبکار از کشورهای در حال توسعه ترجیح می‌دهد بدهی‌ها را به صورت دو جانبه مدیریت کند و روابط پر تنش ایالات متحده و چین نشان می‌دهد که بعید به نظر می‌رسد پکن مانند سال ۲۰۰۸ با واشنگتن همکاری کند. در نتیجه، احتمال وقوع بحران مالی به دلیل افزایش بدهی‌ها و عدم توان کشورها در بازپرداخت آن وجود دارد.

احتمال: متوسط

۶-تعمیق کاهش همکاری جهانی: خطرات جهانی از تغییرات آب و هوایی و بدهی کشورهای کمتر توسعه یافته گرفته تا زباله‌های فضایی در حال افزایش است زیرا افزایش رقابت قدرت‌های بزرگ دستیابی به همکاری در مورد مشکلات مشترک جهانی را دشوارتر ساخته است. در نشست اخیر میان «جو بایدن» رئیس جمهور امریکا و «شی جین پینگ» همتای چینی او دو رهبر توافق کردند تا مذاکرات دوجانبه در مورد تغییرات آب و هوایی را از سر بگیرند. با این وجود، درگیری‌ای دیگر بر سر تایوان احتمالا این تلاش را متوقف خواهد ساخت.

سیستم تجاری چند جانبه به شدت در حال نابودی است. نهادها ناکارآمد هستند. جی -۲۰ در خنثی‌سازی بحران‌های رو به رشد بدهی در میان کشورهایی که بیش‌ترین آسیب را دیده‌اند مانند بنگلادش، پاکستان، سریلانکا و سایرین کُند عمل کرده در حالی که بانک جهانی در موردعدم انتقال بودجه بیش‌تر برای مقابله با تغییرات آب و هوایی به شدت مورد انتقاد قرار گرفته است.

در غیاب اقدامات بیش‌تر نهادهای چند جانبه برای رویارویی با چالش‌های امروزی مشروعیت نظم لیبرال غربی در حال از بین رفتن است. ناسیونالیسم اقتصادی رو به گسترش است و همین موضوع باعث کاهش همکاری‌های بین المللی می‌شود. فروپاشی نظام چند جانبه تنها باعث افزایش خطرات ناشی از فقر، ملی گرایی و منازعات بیش‌تر می‌دهد.

احتمال: زیاد

۷-یک نظام قطبی شده و تکه تکه از نظر فناوری: گروه مشاوره بوستون تخمین می‌زند اگر قدرت‌های بزرگ تلاش کنند همان طور که دولت بایدن می‌خواهد به خودکفایی کامل در نیمه هادی‌ها دست یابند سرمایه‌گذاری اولیه می‌تواند به ۱ تریلیون دلار برسد و تولید تراشه‌ها ۳۵ تا ۶۵ درصد هزینه بیش‌تر را به دنبال خواهد داشت. با بالا گرفتن جنگ فناوری میان چین و امریکا چین به بسیاری از محصولات خارجی دسترسی نخواهد داشت و باید اقلام ساخت چین را جایگزین کند و انگیزه پایبندی به استانداردهای جهانی کاهش خواهد یافت.

از آنجایی که نیمه هادی‌ها نقش فزاینده‌ای را در همه کالاهای مصرفی و نه صرفا در لوازم الکترونیکی یا تجهیزات فناوری پیشرفته ایفا می‌کنند بازارهای تمام کالاهای تولیدی احتمالا با هزینه‌های بیش‌تر (بخوانید تورم) و انتخاب کمتر برای مصرف کنندگان مواجه خواهند شد.

بر اساس گزارش سازمان تجارت جهانی در بلندمدت جدا شدن اقتصاد جهانی به دو بلوک مستقل غربی و چینی منجر به کاهش تولید ناخالص داخلی جهانی حداقل به میزان ۵ درصد خواهد شد که بدتر از آسیب ناشی از بحران مالی سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ است. مدل‌سازی صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد که چشم‌انداز رشد برای اقتصادهای در حال توسعه تحت این سناریو تیره‌تر خواهد شد.

احتمال: متوسط رو به زیاد

۸- تاثیرات بدتر تغییرات آب و هوایی: نشست آب و هوایی در قاهره بیش‌تر با ناامیدی و نه احساس موفقیت به پایان رسید. درخواست‌ها برای حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی حتی با وجود محدود کردن افزایش دما به ۱.۵ درجه سانتیگراد به عنوان یک هدف از سوی دولت‌های تولید کننده نفت مسدود شد. دانشمندان باور دارند که جهان به زودی به افزایش ۱.۵ درجه سانتیگراد خواهد رسید و ما در مسیر افزایش دمای ۲.۲ درجه سانتیگراد قرار داریم مگر آن که کشورها متعهد به کاهش ۴۳ درصدی در میزان کل انتشار گازهای گلخانه‌ای شوند.

آب و هوای گرم‌تر به معنای خشکسالی‌ها و سیل‌های طولانی‌تر و هم چنین تغییرات خطرناک در الگوهای بارش می‌باشد که قرار است عملکرد کشاورزی را مختل کنند. کشورهای غربی به وعده‌های خود برای کمک به کشورهای در حال توسعه به منظور گذار آنان در عرصه انرژی به سوی انرژی با میزان آلایندگی کربن پایین‌تر کمک زیادی نکرده‌اند. راستگرا و ملی گراتر شدن کنگره امریکا این وضعیت را بدتر خواهد کرد.

احتمال: زیاد

۹- تشدید تنش‌های آمریکا و چین: علیرغم نشست نوامبر میان بایدن و شی جایی که هر دو رهبر تلاش‌هایی را برای تثبیت روابط آغاز کردند اختلافات اساسی در مورد تایوان، قوانین و استانداردهای فناوری، تجارت، حقوق بشر و تجاوزات پکن بر اساس ادعاهای ارضی بی‌اعتبار بر سر جای خود باقی مانده‌اند.

ناسیونالیسم ناپایدار هر دو طرف می‌تواند هر دستاورد اساسی را مختل کند. واکنش پکن به ممنوعیت صادرات هوش مصنوعی و تراشه‌های ابررایانه و تجهیزات ساخت تراشه که توسط دولت بایدن اتخاذ شده طرح شکایت به سازمان تجارت جهانی و برنامه ریزی برای سرمایه گذاری ۱۴۳ میلیارد دلاری اضافی در تخصیص یارانه برای صنعت نیمه هادی بوده است. اقدامات امریکا در راستای تلاش برای خفه کردن توسعه فناوری پیشرفته چین است.

علیرغم آن که مخالفت هماهنگ دو حزبی در امریکا نسبت به مسئله چین وجود دارد مجلس نمایندگان تحت کنترل جمهوری خواهان قصد دارد برنامه‌ای تهاجمی‌تر برای مقابله با چین در مورد مسئله تایوان، تجارت و حقوق بشر اتخاذ کند که خطر تضعیف دستور کار بایدن را به همراه خواهد داشت. عزم راسخ و شیطان‌سازی متقابل تلاش برای تثبیت رابطه را با سرعت گیرهای جدی مواجه می‌سازد و خطر خروج تلاش‌ها از ریل را افزایش می‌دهد.

احتمال: متوسط رو به زیاد

۱۰- مخمصه خطرناک‌تر در شبه جزیره کره: آزمایش بی‌وقفه موشکی کره شمالی (۸۶ آزمایش در سال ۲۰۲۲) با هشدار مقام‌های کره جنوبی و ایالات متحده مواجه شده است. کره شمالی ماه هاست که خود را برای انجام هفتمین آزمایش هسته‌ای آماده می‌شود. تفاهم احتمالی کمک برای مهار وضعیت بین پیونگ یانگ و پکن ممکن است توضیح دهد که چرا چنین آزمایشی رخ نداده است.

با این وجود، اگر آزمایش هفتم رخ دهد و پکن تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل را با هدف تنبیه کره شمالی وتو کند شکاف در روابط آمریکا و چین احتمالا عمیق‌تر خواهد شد. «کیم جونگ اون» رئیس جمهوری کره شمالی ممکن است وسوسه شود تا اقدامات تحریک‌آمیزی را بر اساس محاسبات اشتباه انجام دهد که خود باعث ایجاد بحرانی تازه شده و یا به درگیری میان کره شمالی و کره جنوبی دامن خواهد زد.

احتمال: متوسط رو به زیاد