تحقیق/درباره تحقیق بزرگ استاد محمد حسن ابریشمی دایره المعارف زعفران علی‌اکبری بایگی
به دو چیز گیرند مرمملکت را
یکی پرنیانی یکی زعفرانی
یکی زر نام ملِک بر نبشته
دگر آهن آبداده یمانی
(دقیقی طوسی، قرن سوم هجری)
زعفران از دیرباز تا امروز (دایره‌المعارف تولید، تجارت و مصرف)، نویسنده محمدحسن ابریشمی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم، ۱۳۸۹، نایاب چاپ سوم در دست انتشار.)
امروزه پژوهشهای علمی، جزئینگر شده و پژوهشگر در این جزئینگری باید حداکثر تلاش و کوشش خود را به عمل آورد انواع منابع را ببیند و به هر گوشه و کناری سر زند تا دادهها و اطلاعات دقیق و درستی به دست آورد. در این وقت است که دانستنیهای انبوه فراهم میآید و حاصل پژوهش ارزشمند میشود. با این وصف امروزه انجام پژوهشی گسترده، دقیق و پرمایه در هر یک از شاخههای علوم هزینه بسیار دارد و توش و توان زیادی میطلبد و تنها پژوهشگران پرحوصله، کمادعا و صبور از عهدة چنین کارهای عمیق و دقیقی برمیآیند. یعنی یک پژوهشگر با این مشخصات باید کار دل کند نه کار گِل و باید از جان مایه بگذارد و آرامش و آسایش خود را هزینه کند از خواب و خوراک بیفتد شب و روز کتابهای مختلف را تورق نماید و اندک اندک اطلاعات را از میان خطوط ریز و درشت کتابها درآورده، صحت و سقم آن را بسنجد و با محک و میزان دقیقی اطلاعات را غربال کرده، سره را از ناسره و درست را از خطا باز نماید و آن گاه دست به تألیف و به تصنیف زند.
اما سؤال اینجاست که آیا همیشه این تلاش و کوشش بیدریغ از سوی همة پژوهندگان صورت میگیرد و همه منابع و مآخذ و آبشخور دانش و دانستنیها کاویده میشود تا بخشی از مطالب مهم و مفید از چشم دور نماند؟ آیا دستاورد مادی پژوهش آن اندازه است که محقق با فراغ بال، عزم کار پردامنة توانفرسا کند به گردآوری منبع روی آورد عزم سفر کند و به هر گوشه و کناری از دور و نزدیک سر بزند؟
در پاسخ به این سؤال باید گفت که هنوز محققین و پژوهشگرانی هستند که حاصل کار و تلاش آنها مایة اعجاب همگان میشود و خواننده از خود میپرسد آیا امکان دارد کسی بدون در اختیار داشتن تیمی از محققین و پژوهشگران و تنها به اتکای نفس خود بتواند این همه منابع را ببیند، این همه اطلاعات را جمعآوری کند و پایه کار خود را چنین استوار بسازد؟
یکی از آثار ارزشمندی که واجد تمامی مشخصات مثبت یک پژوهش آکادمیکِ دقیق و درست و پردامنه است کتاب زعفران نوشته استاد توانا دکتر محمدحسن ابریشمی است که از دل و جان و مال مایه گذاشته و تمام توش و توان خود را به کار گرفته و اثری افتخارآفرین و قابل ستایش به بازار دانش عرضه کرده است.
این کتاب در پنج گفتار و هر گفتار در چند قسمت تدوین شده است. چنان که از این پنج گفتار برمیآید نویسنده ریز و درشت آنچه را به زعفران مربوط میشود در کتاب خود آورده است.
گفتار اول: (شناخت زعفران، نامها و نشانها) در این گفتار تحول نام زعفران از گذشتههای دور تا امروز بررسی شده است. نامهای دیگر زعفران در نواحی مختلف و در زبانهای دیگر مورد توجه بوده است، به زنان و مردانی که نامشان زعفران است مانند ملازعفران، زعفرانبانو و زعفران باجی اشاره شده است. همچنین به طوایفی اشاره شده که زعفرانی خوانده میشدهاند.
گفتار دوم: (جغرافیای تاریخی مناطق زعفرانخیز) در این گفتار به نواحی مختلفی که زعفران کاشته میشده یا کاشته میشود و نیز به میزان محصول زعفران این نقاط در زمانهای مختلف اشاره شده است.
گفتار سوم: (تاریخچة مصارف زعفران) در این گفتار و در ذیل دو قسمت به مصارف خوراکی و غیر خوراکی زعفران پرداخته شده و نام و نشان مواد مختلفی که در آن از زعفران استفاده شده، آمده است.
گفتار چهارم: (خواص و خصوصیات زعفران از دیرباز تا امروز) در این گفتار و در طی دو قسمت به خواص و خصوصیات زعفران در طب و داروشناسی قدیم و نیز زعفران در فرهنگ و باورهای عامه اشاره شده است.
گفتار پنجم: (زراعت، تجارت و استاندارد زعفران) در این گفتار نحوة زراعت و کشت و کار زعفران در دورههای مختلف، تجارت جهانی زعفران و استاندارد و نشان مرغوبیت زعفران اشاره شده است.
ویژگی منحصر به فرد دیگری که این اثر دارد نثر فاخر آن است. نویسنده قلمی توانا دارد و مقصود و مقصد خود را با بیانی شیوا به خواننده منتقل می‌کند. به عنوان نمونه نویسنده یکی از هزاران خواص زعفران را لطافت پوست صورت و بدن میداند و در این باره با شیوایی و سادگی تمام مینویسد: «یکی از خواص عمدة زعفران لطافتبخشی به پوست بدن است. مصرف خوراکی آن سبب بشاشت و شادابی چهره و پوست میشود این خاصیت زعفران از دیرباز مورد شناسایی و توجه قرار گرفته و در منابع قدیم به آن اشاره شده است. زعفران همانند الکل در مخاط دهان و معده و دستگاه گوارش، خیلی زود جذب میشود. حتی محلول آن در الکل و روغنهای آرایشی از راه منافذ پوست قابل جذب است. به همین دلیل در قدیم به منظور طراوتبخشی و زیبایی چهره و پوست، زعفران را با چربی و شراب و دیگر مواد درمیآمیخته و به عنوان کرم آرایشی و ماسک زیبایی امروزی مورد استفاده قرار میگرفته و همچنین از زعفران برای رنگ مو یا خضاب و نیز رنگکردن الیاف برخی از بافتنیها چون انواعی از فرش و جامه بهره میگرفتهاند.»
اهمیت کار نویسنده کتاب زعفران با تماشای منابع مورد استفاده پژوهشگر بهتر درک میشود. نویسنده برای تدوین و تکمیل این کتاب به بیش از هشتصد کتاب و رساله و مقاله مراجعه کرده و حتی از نقد و بررسی این کتابها و نیز سنجش میزان درستی و نادرستی آن غافل نبوده و بنای کار خود را بر پایة متقنترین و دقیقترین اطلاعات موجود قرار داده است. نویسنده، علاوه بر این برای یافتن پاسخ سؤالات خود و رسیدن به کنه مطلب و مقصود و عمق بخشیدن به پژوهش خود از سفرهای دور و دراز خودداری نکرده، به نقاط مختلف کشور برای بررسی وضعیت کاشت و داشت و برداشت زعفران سفر کرده است.
در پایان و به عنوان حسن ختام شایسته است تقریظ استاد پرفسور عنایت‌الله رضا را بر این کتاب بخوانیم و ببینیم این دانشمند بزرگ ایرانی، در آستانه یکصد سالگی، چگونه و با چه زبانی از نویسنده دانشمند کتاب زعفران ستایش کرده است.
به نام خداوند، «خرد داد و گردان سپهر آفرید»
پژوهشگر توانا، استاد هنرمند، جناب محمدحسن ابریشمی:
سپاسگزارم که یکی از آثار گرانبهای خود را، به نام دایره‌المعارف زعفران، پس از سال‌ها پژوهش، به گنجینه‌ی مطبوعات گرانبهای جهان افزوده‌اید. نام پرارزش شما در تاریخ فرهنگ ایران، ماندگار خواهد بود.
جناب هاشمی‌نژاد هدیه‌ی گرانبهای شما را به بنده رساندند. اطمینان دارم که این کتاب بسیار ارزنده، بازار زعفران را در جهان پرارزشتر خواهد کرد.
پاینده باد پژوهشگر توانای ایران، با خط خوش.
اتاوا، مرداد ۱۳۹۶، فضل‌الله رضا
رئیس سابق دانشگاه تهران
بازدیدها: 34
