زندگی نامه همشهری فرهیخته دکتر غلامعباس توسلی جامعه شناس برجسته ایرانی و پایه‌گذار علم جامعه‌شناسی نوین در ایران گردآورنده (آرزو علومی بایگی برگرفته شده از کتاب در حال چاپ دانشنامه مشاهیر و مفاخر تربت حیدریه)
گردآورنده :آرزو علومی بایگی
برگرفته شده از کتاب در حال چاپ دانشنامه مشاهیر و مفاخر تربت حیدریه
دکتر_غلامعباس_توسلی
متولد : ۱ خرداد ۱۳۱۴ رشتخوار –تربت حیدریه
فوت : ۲۵ مهر ۱۳۹۹ تهران
جامعه‌شناس برجسته ایرانی از استادان و سرشناسان و مشاهیردانشگاه تهران، بنیانگذار علم جامعه‌شناسی در ایران و از چهره‌های نامدار جریان ملی-مذهبی و عضو نهضت آزادی ایران بود.وی عضو پیوسته فرهنگستان علوم بود و تالیفات و ترجمه های زیادی داشت. او نظریات مهمی درباره جامعه شناسی تدوین کرده و کتاب از رشتخوار تا پاریس به زندگی و اندیشه این استاد بزرگ عرصه روشنفکری اختصاص دارد.توسلی اولین کسی است که کتاب جامعه شناسی کلاسیک را ترجمه کرده است؛ او زمانی که علوم اجتماعی مورد تهاجم و سوءظن قرارداشت به تاسیس انجمن جامعه شناسی ایران همت گمارد.بسیاری از جامعه شناسان معاصر وی را تاریخ جامعه شناسی پس از انقلاب می دانند.
غلامعباس توسلی در دوران پس از انقلاب اسلامی نقش تعیین کننده‌ای در حفظ، تداوم و تثبیت رشته‌های علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی داشت و علوم اجتماعی ایران از این رو وامدار تلاش‌های مسوولانه این استاد فرزانه است. توسلی از نیمه دهه ۴۰ تا نیمه دهه ۹۰ خورشیدی در کسوت استادی در موسسه تحقیقات اجتماعی و دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و دیگر دانشگاهها به تدریس نظریات و حوزه های جامعه شناسی به آموزش و پژوهش اشتغال داشته، آثار ارزشمندی تالیف و ترجمه کرده و بسیاری از دانش آموختگان علوم اجتماعی افتخار شاگردی وی را داشته اند. توسلی همچنین از موسسان و نخستین رییس انجمن جامعه شناسی ایران بوده و نقش تعیین کننده ای در ایجاد و تثبیت جایگاه انجمن ایفا کرد. این بخشی از پیام و اعلامیه انجمن جامعه شناسی ایران، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و انجمن انسان شناسی ایران انجمن جمعیت شناسی ایران در خصوص نقش توسلی در ارتقای دانش جامعه‌شناسی است. در حقیقت باید گفت نام غلامعباس توسلی با علم جامعه‌شناسی در ایران عجین است. احسان شریعتی، فیلسوف معاصر ایرانی و فرزند علی شریعتی درباره او می‌گوید: غلامعباس توسلی حافظه زنده جامعه‌شناسی است.
فعالیت‌ها و افتخارات:
استاد دانشکده علوم اجتماعی، مدیرگروه جامعه‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی، راه‌اندازی دوره دکتری جامعه‌شناسی، انتشار مجله «نامه علوم اجتماعی» پس از ۱۰ سال توقف، عضو انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی و جامعه‌شناسی دینی، رئیس انجمن فرهنگی مطالعات بین‌المللی جوامع فارسی زبان، نماینده شورای پژوهشی و هیأت ممیزه دانشگاه تهران، پژوهشگر برجسته سال ۱۳۸۰ و استاد برگزیده دانشگاه تهران در سال ۱۳۸۱، مؤسس انجمن جامعه‌شناسی ایران، استاد نمونه سال ۱۳۸۳ کشور ، عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران
زندگی نامه :
غلامعباس توسلی جامعه‌شناس برجسته ایرانی در اول خرداد ۱۳۱۴در رشتخوار (تربت حیدریه) و در خانواده‌ای از طبقه متوسط متولد شد. پدرش ملااحمد توسلی را در یازده سالگی از دست داد. وی از سن شش سالگی وارد مکتب‌خانه شد و آموختن قرآن و فارسی را تا فراگیری آثار سعدی، حافظ، عربی را در حد نصاب، جامع المقدمات و صمدیه ادامه داد. پس از فوت پدر وارد مدارس جدید شد و مستقیماً در کلاس چهارم ابتدایی دبستان طغرایی رشتخوار پذیرفته شد و بعد نیز در دبیرستان قطب در تربت حیدریه تحصیلات خود را ادامه داد. وی دیپلم ادبی خود را از دبیرستان شاهرضا مشهد با کسب رتبه اول در سال ۱۳۳۵ گرفت و با گذراندن امتحان ورودی وارد دانشسرای عالی تهران شد. در دوره کارشناسی دانشسرای عالی نیز حائز رتبه اول شد و علاوه بر دریافت مدال فرهنگ با پایه دبیری به استخدام همان مؤسسه درآمد. از هم دوره‌ها و دوستان این دوره توسلی، محمدعلی رجایی، باقر پرهام و داور شیخاوندی را می‌توان نام برد و علی شریعتی و حسن حبیبی نیز با او هم دوره بودند. او با استفاده از امتیاز شاگرد اولی دانشگاهها در ۱۳۳۹خورشیدی جهت ادامه تحصیل در دوره دکترا به فرانسه اعزام شد او همزمان در سه رشته زبان فرانسه، ادبیات و فلسفه قبول شد. اما چون در کنکور زبان و ادبیات فرانسه اول شده بود بالاجبار در آن رشته مشغول تحصیل شد. اما همزمان با ورود او به این رشته، جایگاه زبان فرانسه متزلزل شد و او نیز مطالعه انگلیسی را در کنار فرانسه آغاز کرد .توسلی در خصوص این که چرا از میان سه رشته ادبیات، زبان فرانسه و فلسفه تحصیل در رشته زبان فرانسه را در دانشگاه انتخاب کرده، گفته بود: من نفر نخست آزمون در رشته زبان فرانسه شدم به همین دلیل ادامه تحصیل در این رشته را برگزیدم. در آن ۲ رشته دیگر که شما نام بردید، نفر دوم و سوم شدم به همین دلیل چندان مایل به ادامه تحصیل در این رشته‌ها نبودم. البته علاقه چندانی به یادگیری زبان فرانسه هم نداشتم و بیشتر مایل بودم که ادبیات فارسی بخوانم چون در آن روزها در ایران، ادامه تحصیل تا مقطع دکتری برای رشته ادبیات فراهم بود.
در آن زمان در فرانسه جامعه‌شناسی به تازگی از فلسفه جدا شده بود و اساتید به نامی در دانشگاه‌های آنجا مشغول تحصیل بودند. وی در خصوص علت گرایش به رشته جامعه شناسی در پاریس گفته بود:داستان ادامه تحصیل من در رشته جامعه‌شناسی طولانی است. زمانی که به پاریس مهاجرت کردم نخست مشغول تحصیل در رشته «ادبیات فرانسه» شدم، ولی این رشته چندان ایده‌آل من نبود که بخواهم مدت ۴سال اقامت در پاریس فقط ادبیات فرانسه بخوانم. از این رو، تصمیم گرفتم، تغییر رشته بدهم و در رشته اقتصاد تحصیل کنم. در آن چهار سال نمی‌توانستم هم موفق به اخذ دکتری شوم و هم لیسانس در رشته دیگری را بگیرم. در آن سالها دکتر علی شریعتی هم در پاریس بودند با ایشان و دیگر دوستان که مشورت کردم به این نتیجه رسیدم که در رشته علوم اجتماعی ادامه تحصیل دهم. این رشته بتازگی در دانشگاه‌های پاریس تأسیس شده بود و علاقه‌مندان زیادی داشت. دانشمندان زیادی از دیگر کشورها به پاریس می‌آمدند و در این حوزه سخنرانی می‌کردند. طولی نکشید که من شیفته این رشته شدم؛ این بود که تصمیم گرفتم، غیر از دکتری ادبیات فرانسه یک لیسانس دیگر هم بگیرم. بنابراین در پاریس ۲ رشته را به صورت همزمان خواندم، علوم‌اجتماعی را در سطح کارشناسی و زبان فرانسه را در سطح دکتری تحصیل کردم. توسلی در دوره شش ساله حضورش در فرانسه از محضر اساتيدي چون ژرژ گورويچ، ريمون آرون، بالانديه، استوتزل، پير ژرژ، پروفسور برگ، گلاينبرگ و لازارسفلد بهره برد.
عنوان رساله اصلی او «جامعه سنتی ایران از دید اروپائیان: مقایسه دیدگاه انگلیسی‌ها و فرانسویان» و رساله فرعی «صنایع دستی ایران و جنبه‌های روان‌شناسی اجتماعی آن» بود. توسلی در خصوص علت انتخاب این موضوع گفته است: این انتخاب خود من بود. من برای تحقیق به انگلیس رفتم و در کتابخانه‌های آنجا و بایگانی اسناد تاریخی شروع به یادداشت‌برداری کردم. خیلی از دانشجویان ایرانی به آنجا می‌رفتند و موضوع رساله آنها غالباً در رابطه با ایران بود اما من موضوعی را انتخاب کردم که مدارکش در اروپا و سندش در ایران بود. برای همین من ۲ قرن تاریخ قاجار را انتخاب کردم. همه اشخاصی که این رساله را مطالعه کردند، پسندیدند و خوشبختانه این رساله با کمک مالی «مرکز تحقیقات علمی فرانسه» قبل از دفاع من از آن توسط انتشارات «مزن نو» پاريس در سال ۱۹۶۶ به چاپ رسید. توسلی از نخستین ایرانیانی بود که با ارایه ۲ رساله موفق به دریافت دکتری دولتی از فرانسه شد.
سمت ها و فعالیت ها :
توسلي پس از گذراندن دوره ۶ ساله فرانسه، تابستان ۱۳۴۵ به ايران بازگشت و تدريس خود را در دانشسراي عالي تهران با سمت استادياري از سر گرفت.. وي در اين دوره به تدريس جامعه شناسي عمومي، جامعه شناسي آموزش و پرورش، دروس اقتصاد سياسي و جامعه شناسي روستايي و چند درس ديگر در مدرسه عالي مامازن (وابسته به دانشسراي عالي) مي‌پرداخت. در اين دوره نيز با مرحوم جلال آل احمد از نزديك آشنايي بيشتري پيدا كرد.وی علاوه بر تدریس در دانشسرا از همان آغاز ورود در بخش مطالعات شهری مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران نیز به تحقیق پرداخت و در مطالعات اقتصادی و جامعه‌شناختی و طرح‌های جامع شهری از جمله طرح جامع تهران که از سوی سازمان برنامه به مؤسسه واگذار شده بود و طرح جامع شیراز که با همکاری دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران انجام می‌پذیرفت و همچنین طرح‌های جامع اراک و همدان و چند شهر دیگر شرکت داشت و به صورت مستقل آنها را سرپرستی و تدوین می‌نمود. وی در آن دوره همچنین سرپرستی طرح ارزشیابی سواد توأم با حرفه را که در اصفهان و دزفول به‌طور آزمایشی از سوی یونسکو و سازمان برنامه وارد تجربه عمل شده بود، برای ارزیابی و بازسازی در مؤسسه به عهده داشت. نتیجه این تحقیقات و مطالعات علاوه بر گزارش‌های علمی، پیشنهادهایی عملی برای چگونگی توسعه و رشد شهرها در آینده بود.
توسلی سپس به درخواست دانشگاه ملی ایران، رشته جامعه‌شناسی را در دانشکده ادبیات آن دانشگاه پایه‌گذاری و برنامه‌ریزی کرد و به تدریس برخی دروس در آنجا پرداخت. در سال ۱۳۵۰ از دانشسرای عالی به دانشگاه تهران منتقل شد و یکسال بعد به دانشیاری ارتقا یافت. وی یک سال بعد از آن به سمت مدیر گروه جامعه‌شناسی انتخاب شد. در سال ۱۳۶۴ مجدداً به عنوان مدیر گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران انتخاب شد و یک سال بعد نیز به سمت ریاست دانشکده منصوب گردید. او همچنین در ایجاد دوره دکتری در دانشگاه‌های تهران، تربیت مدرس و دانشگاه آزاد اسلامی نقش بسزایی بر عهده داشته‌است.
از جمله فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی غلامعباس توسلی در دوره ده ساله (سال‌های ۴۵ تا ۵۶ در ایران) شرکت در جلسات متعدد سیاسی، مذهبی و همکاری با علی شریعتی در حسینیه ارشاد، ایراد سخنرانی‌های متعدد در دانشگاهها (از جمله دانشکده فنی دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه علم و صنعت، دانشگاه مشهد، دانشکده کشاورزی کرج، دانشکده ادبیات و دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران) همچنین حسینیه ارشاد، مسجد قبا، کانون توحید و… بوده‌است. در آن سال دانشكده علوم اجتماعي (مركب از گروه علوم اجتماعي دانشكده ادبيات، موسسه تحقيقات اجتماعي و موسسه تعاون دانشگاه تهران) تاسيس شد و دكتر توسلي به عنوان دانشيار دانشكده به سمت سرپرست انتشارات و مجله منصوب شد.
وي در آن دوران در دانشكده جديد التاسيس علوم اجتماعي با مرحوم دكتر صديقي همكاري نزديكي داشت. در جلسات اداري و بحث‌هاي علمي و تهيه لغات و اصلاحات و آيين نامه‌هاي علوم اجتماعي و تجديد نظر دروس شركت فعال داشت كه اين تجربه مناسبي بود براي دوره بعد از انقلاب فرهنگي كه به كار و برنامه ريزي علوم انساني پرداخت.
يك سال بعد در سال ۱۳۵۲ كه مرحوم دكتر صديقي پس از سي سال و اندي سابقه كار و مديريت گروه جامعه شناسي بازنشسته شد، دكتر توسلي با راي اساتيد دانشكده علوم اجتماعي كه در آن زمان به بيش از ۲۰ نفر بالغ مي‌شدند، به سمت مدير گروه جامعه شناسي انتخاب شد و اين انتخاب در سال ۱۳۵۳ و ۱۳۵۶ نيز تكرار شد.
وي در دانشكده علوم اجتماعي، ضمن پيشنهاد ايجاد «بخش تحقيقات كار و صنعت» و ارائه پژوهش در طرح‌هاي جامعه شهري و آموزش و پرورش و اداره گروه جامعه شناسي به تدريس دروس مختلف از جمله درس جامعه شناسي كار و شغل، جامعه شناسي كشورهاي صنعتي، جامعه شناسي آموزش و پرورش، روان شناسي اجتماعي، جريان‌هاي عمده در جامعه شناسي معاصر و درس ديالتيك در جامعه شناسي پرداخت و به مديريت دوره شبانه نيز برگزيده شد.
در ماه مي ۱۹۷۳ با همكاري يونسكو و انستيتوي مطالعات پيشرفته سمينار در سيملاي هند برگزار شد و بر حسب توصيه انجمن علوم اجتماعي ايران، وي به سمينار «علوم اجتماعي در آسيا» دعوت شد و مقاله‌اي به زبان انگليسي در مورد وضعيت آموزش و پژوهش علوم اجتماعي در ايران ارائه داد كه در هند به چاپ رسيد. اين كنفرانس توسط پروفسور نورالحسن، وزير آموزش و پرورش هند افتتاح و خاتمه يافت.
طي همين سمينار بود كه «انجمن آسيايي شوراهيا تحقيقات اجتماعي» با شركت نمايندگان كشورهاي آسيايي تاسيس شد كه دكتر توسلي نيز يكي از اعضاي موسس آن بود. به علاوه او به عنوان معاون انجمن بين المللي آسياي انتخاب شد و دو سال بعد نخستين كنفرانس آن را در تهران برگزار كرد. به دنبال آن كنفرانس، سمپوزيوم ديگري به نام «سمپوزيوم توسعه و تحقيقات علوم اجتماعي در آسيا» توسط يونسكو در كوپوي اندونزي برگزار شد كه دكتر توسلي به دعوت يونسكو از تاريخ ۲۷ بهمن تا ۲۵ اسفند ماه سال ۱۳۵۳ در آن شركت داشت.
در اين سمپوزيوم علاوه بر ارائه مقاله، چند مطالعه موردي در مورد «حرفه پزشكي» در چهار كشور هند، مالزي، سريلانكا و ايران توصيه شد كه تحقيق ايران توسط توسلي انجام شد.
وي در سال ۱۹۷۴ در كنگره بين المللي جامعه‌شناسي در تورنتو كانادا شركت كرد (تابستان ۱۳۵۳) و در همان سال مقاله‌اي در مجله بين المللي جامعه شناسي مدرن (شماره ۲، پايز ۱۹۷۳) در آمريكا با عنوان «رشد و معناي علوم اجتماعي در ايران» منتشر كرد. توسلي در مهرماه ۱۳۵۲ به سمپوزيوم جامعه شناسي تركيه در ژاپن دعوت شد و مقاله‌اي تحقيقي به زبان انگليسي با عنوان «اثر وسايل ارتباط جمعي در مناطق روستايي در حال عمران» ارائه كرد كه نتيجه تحقيقات تجربي و بديع او بود. اين مقاله در كتاب جامعه شناسي و توسعه اجتماعي در آسيا» در توكيو به چاپ رسيد.
وي در سال ۱۹۷۶ در سي امين كنگره بين المللي «علوم انساني در آسيا» كه در مكزيكوسيتي برگزار شد، شركت كرد و مقاله‌اي به زبان انگليسي درباره «رابطه توسعه شهر و صنعت در ايران» ارائه داد. در اكتبر همان سال در دومين كنگره آسيايي علوم اجتماعي (AASSREC) در سئول (كره جنوبي) شركت كرد.
توسلي در اين دوره در تهيه و تدوين چندين طرح تحقيقاتي بين المللي در چارچوب طرح‌هاي تحقيقاتي يونسكو شركت داشت كه از جمله آنها سرپرستي طرح بررسي كميت و كيفيت علوم اجتماعي در ايران (در مجموعه علوم اجتماعي در آسيا) كه توسط يونسكو در ۱۹۵۶ به چاپ رسيد، طرح ارزشيابي سواد آموزي توام با حرفه (اصفهان و دزفول)، همچنين طرح اثرات تلويزيون در مناطق روستايي در حال عمران كه چند مقاله از آن به فارسي و انگليسي چاپ شده و گزارش مفصلي از آن به زبان فرانسه به يوسنكو ارائه شده و بالاخره طرح «حرفه پزشكي در ايران»بود كه در مجموعه «حرفه پزشكي در آسيا» منتشر شد.
دكتر توسلي خود معتقد است بسياري از كتاب‌هايي كه توسط وي تاليف شده نتيجه شركت در كنگره‌هاي مختلف بوده است.
به گزارش ايسنا، وي در شهريور ماه ۱۳۵۶ به منظور گذراندن فرصت مطالعاتي به همراه خانواده‌اش عازم بركلي كاليفرنيا و مك گيل كانادا شد و مدت يك سال از مهر ۵۶ تا شهريور ۵۷ را در دانشگاه بركلي و دانشگاه هيوارد كاليفرنيا گذراند.
دكتر توسلي علاوه بر شركت در دوره‌هاي فوق دكتراي جامعه شناسي اين دانشگاه و استفاده از محضر اساتيد مشهوري چون تالكوت پارسنز، بلا، اسملسر و بلومر، با بخش خاورميانه اين دانشگاه و حامد الگار در مورد مسائل و موضوعات اسلامي خاورميانه همكاري داشت.
وي در اين دوره علاوه بر كمك به ترجمه برخي آثار شريعتي به زبان انگليسي، مقدمه مفصلي (حدود ۵۰ صفحه) براي ترجمه انگليسي آثار وي تحت عنوان «تحليلي از آثار و آرا دكتر شريعتي»نوشت كه جداگانه با عنوان «ياد يادآور» توسط انجمن اسلامي دانشجويان به زبان فارسي نيز در كاليفرنيا به چاپ رسيد. همين اثر به زبان‌هاي فرانسه، اسپانيايي و عربي به عنوان مقدمه بر ترجمه آثار دكتر شريعتي منتشر شده است و در مجموعه «شريعتي در جهان» كه به زبان انگليسي در خارج از كشور منتشر شده آمده است.
توسلی پس از انقلاب به مدت کوتاهی به عنوان مشاور در رادیو تلویزیون فعالیت داشت، به ریاست دانشگاه اصفهان منصوب شد (۱۳۵۸-۱۳۵۹). وی در دوره انقلاب فرهنگی تا زمان بازگشایی دانشگاهها سرپرستی بخش برنامه‌ریزی علوم انسانی را در ستاد انقلاب فرهنگی بر عهده داشت و برنامه‌های این رشته‌ها را نهایی کرده و به تصویب ستاد رساند.
وی از نیمه دهه ۴۰ تا نیمه دهه ۹۰ شمسی درکسوت استادی در موسسه تحقیقات اجتماعی و دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و سایر دانشگاهها به تدریس نظریات و حوزه‌های جامعه شناسی به آموزش و پژوهش اشتغال داشته، آثار ارزشمندی تالیف و ترجمه کرده اند، و بسیاری از دانش آموختگان علوم اجتماعی افتخار شاگردی ایشان را داشته اند.
این استاد فرزانه در طول دوره‌های خدمت دانشگاهی خود بیش از ۲۰ جلد کتاب درسی و کمک درسی نظری و کاربردی تألیف، ترجمه و منتشر کرد که برخی از آنها چندین بار تجدید چاپ شده و بعضی از آنها مشمول تشویق و دریافت لوح سپاس شده است، برای نمونه می توان به گروه سنجی و پویایی گروهی، نظریههای جامعه‌شناسی، جامعه‌شناسی کار و شغل، بینشها و گرایشهای عمده در جامعه‌شناسی، جامعه‌شناسی شهری، آینده بنیانگذاران جامعه‌شناسی، مبانی جامعه‌شناسی، فلسفه تاریخ از دیدگاه جامعه‌شناسی، روشنفکری و اندیشه دینی، جستارهایی در جامعه‌شناسی معاصر، پایان نظم و جامعه‌شناسی دینی و مشارکت و آسیب‌های از آن اشاره کرد. وی همچنین بیش از ۵۵ مقاله علمی ـ پژوهشی به زبان‌های فرانسه، انگلیسی و فارسی در مجلات معتبر داخلی و بین‌المللی منتشر کرده است و بیش از ۶۰ سخنرانی در کنفرانس‌های بین‌المللی و داخلی ارایه داده است که علاوه بر این موارد، این جامعه شناس برجسته حدود ۴۰ طرح تحقیقاتی را سرپرستی و مدیریت کرده که از آن جمله طرح رابطه مشارکت و آسیب‌های اجتماعی است که در سال ۷۳ـ۱۳۷۲ طرح برگزیده و نمونه دانشگاه شناخته شد و جایزه دریافت کرد. همچنین وی علاوه بر راهنمایی و مشاوره رساله ها دانشجویان ، از بنیانگذاران انجمن جامعه‌شناسی ایران بود و هفت سال ریاست این انجمن را نیز به عهده داشت.غلامعباس توسلی همچنین عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران می‌باشد.
استاد بزرگ و پیش کسوت علوم اجتماعی و جامعه شناسی ایران، جناب آقای دکتر غلامعباس توسلی بعد از سالها فعالیت دانشگاهی و علمی ظهر روز پنجشنبه ۲۵ مهر ۱۳۹۹ بعد از ۴ ماه بیماری در منزل خود در تهران بخاطر کهولت سن و ایست قلبی در سن ۸۵ سالگی درگذشت.
تألیفات:
-
توسلی، غلامعباس، ت‍ح‍ل‍ی‍ل‍ی از زن‍دگ‍ان‍ی و آثار دکتر علی شریعتی، بی نا، بی تا، بی جا.
-
توسلی، غلامعباس، ده مقاله در جامعه. شناسی دینی و فلسفه تاریخ با ت‍أم‍ل‍ی در زندگی و اندیشه، دکتر علی شریعتی، تهران: قلم، ۱۳۶۹.
-
توسلی، غلامعباس، جامعه. شناسی دینی، تهران: س‍خ‍ن، ۱۳۸۰.
-
توسلی، غلامعباس، جامعه‌شناسی شهری، تهران: دانشگاه پیام ن‍ور، ۱۳۷۸، جامعه‌شناسان، ۱۳۹۱
-
توسلی، غلامعباس، جامعه. شناسی کار و شغل، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، ۱۳۷۵.
-
توسلی، غلامعباس … و دیگران، جامعه‌شناسی کشورهای اسلامی، ویراسته ایرج ساعی ارسی، تهران: جامعه‌شناسان، ۱۳۸۸.
-
توسلی، غلامعباس، جامعه‌شناسی و آموزش و پرورش: دیروز، امروز، فردا، تهران: نشر علم، ۱۳۸۶.
-
توسلی، غلامعباس، جستارهایی در جامعه. شناسی معاصر، تهران: ج‍ام‍ع‍ه‌ای‍ران‍ی‍ان، ۱۳۸۰، (حکایت قلم نوین، ۱۳۸۶).
-
توسلی، غلامعباس … و دیگران، دیدگاه توحیدی، گردآوری از: مصطفی ایزدی و قاسم مسکوب، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی تا.
-
توسلی، غلامعباس، مشارکت اجتماعی در شرایط جامعه آن‍وم‍ی‍ک رابطه آس‍ی‍ب‌ه‍ا و ان‍ح‍راف‍ات اجتماعی با مشارکت اجتماعی، تهران: دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ، ۱۳۸۲.
-
توسلی، غلامعباس، منابع و مأخذ کار و صنعت در ایران گزارش‌های آماری و مقالات، باهمکاری محمد سلمان قائمی‌زاده، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۶۸
-
توسلی، غلامعباس، نظریههای جامعه. شناسی (۱): (رشته علوم اجتماعی )،تهران: دانشگاه پیام ن‍ور، ۱۳۷۸.
-
توسلی، غلامعباس، نظریههای جامعه. شناسی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، ۱۳۶۹.
ترجمه:
-
ای‍روی‍ن‍گ ام. زی‍ت‍ل‍ی‍ن، … و دیگران، آینده بنیانگذاران جامعه. شناسی، ترجمه غلامعباس توسلی، تهران: ق‍وم‍س، ۱۳۷۳.
-
ف‍ران‍س‍ی‍س ف‍وک‍وی‍ام‍ا، پایان نظم، تهران: جامعه ای‍ران‍ی‍ان، ۱۳۷۹، حکایت قلم نوین، ۱۳۸۵
-
پ‍ل لازارسفلد، بینشها و گرایشهای عمده در جامعه. شناسی معاصر، ترجمه و تدوین غلامعباس توسلی، تهران: ام‍ی‍رک‍ب‍ی‍ر، ۱۳۷۰.
-
ب‍وررو، آل‍ف‍ون‍س‍و، دانشگاه، سازمانی امروزین، ترجمهٔ غلامعباس توسلی و رضا فاضلی، تهران: علم، ۱۳۸۷.
-
ن‍ورث وی، م‍ری، درآم‍دی بر گ‍روه‌س‍ن‍ج‍ی و پ‍وی‍ائ‍ی گروهی، ترجمهٔ غلامعباس توسلی، تهران: دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ، ۱۳۵۴.
-
ک‍وه‍ن، ب‍روس، مبانی جامعه. شناسی، ترجمه و اق‍ت‍ب‍اس غلامعباس توسلی و رضا ف‍اض‍ل، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، ۱۳۸۷.
-
لارس‍ن، ک‍ال‍وی‍ن، نظریههای جامعه. شناسی م‍ح‍ض و کاربردی، ترجمهٔ غلامعباس توسلی و رضا ف‍اض‍ل، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، ۱۳۷۷.
برخی طرح‌های پژوهشی:
مطالعات اقتصادی و اجتماعی طرح جامع اراک، موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی ۱۳۴۶ (سرپرست)
مطالعات تاریخی طرح جامع شهر تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، ۱۳۴۵ (همکاری)
سرپرستی طرح جامع همدان، مطالعات اقتصادی اجتماعی، موسسه طرح تحقیق، ۱۳۴۷ (سرپرست)
مسئول بررسیهای اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی طرح‌های جامع سلماس، قروه و میروان، همکاری شورای عالی شهرسازی (سال‌های ۱۳۴۹ـ۱۳۵۵)
سرپرست تحقیقات منطقهای (اقتصادی، اجتماعی و پیشبینی جمعیت) طرح‌های جامع نجف آباد و همایون شهر (خمینی شهر)، شهرضا (قمشه) ۱۳۵۴ـ۱۳۵۵
ارزشیابی طرح آموزش فونکسیونل در اصفهان دزفول، موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، با همکاری سازمان برنامه و موسسه یونسکو ۱۳۵۰ـ۱۳۵۱
اثرات اجتماعی صنعت در منطقه اراک، شورای پژوهشهای علمی کشور ۱۳۵۳
اثرات اجتماعی صنعت در منطقه تبریز، شورای پژوهشهای علمی کشور ۱۳۵۶
گردآوری منابع و مأخذ کار و صنعت، جلد اول، ۱۳۵۱، دانشکده علوم اجتماعی
گردآوری منابع و مأخذ کار و صنعت، جلد دوم، ۱۳۶۸، دانشکده علوم اجتماعی
منابع و مأخذ تشریحی کار و صنعت در ایران ۱۳۷۵ـ۱۳۷۸ معاونت پژوهشی دانشگاه تهران
بررسی موانع رشد شوراهای اسلامی روستاها، با همکاری جهاد سازندگی، ۱۳۶۶ـ۱۳۶۷ (منطقه خراسان)
بررسی وضعیت موجود و شرایط رشد علوم اجتماعی در ایران: طرح یونسکو در آسیا، ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴
بررسی حرفه پزشکی و پزشک در ایران، طرح بین‌المللی یونسکو ۱۹۷۵ـ۱۹۷۶
تحقیق در مسائل فرهنگی و رفاهی کارگران صنعتی اراک، طرح وزارت صنایع سنگین، ۱۳۶۹ـ۱۳۷۱
تحقیق در مسائل فرهنگی و رفاهی کارگران صنعتی تبریز، طرح وزارت صنایع سنگین۱۳۷۰ـ۱۳۷۱
تحقیق در مسائل فرهنگی و رفاهی کارگران صنعتی تهران، طرح وزارت صنایع سنگین، ۱۳۷۲ـ۱۳۷۹
رابطه مشارکت اجتماعی و آسیب‌های اجتماعی در ایران، ۱۳۷۳ـ۱۳۷۲، معاونت پژوهشی (طرح نمونه سال ۷۲) برنده جامعه‌شناسی
جامعه‌شناسی مطبوعات طرح وزارت ارشاد ۱۳۷۵
ارزیابی از وضعیت علوم اجتماعی در ایران، فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۸۰
عضویتها:
-
عضو هیئت مؤسس انجمن اسلامی معلمان انجمن ایران۱۳۳۸
-
بنیانگذار انجمن جامعه‌شناسی ایران ریاست انتخابی دو دوره و به مدت ۷ سال (۱۳۷۱ـ۱۳۷۸)
-
عضو هیئت موسس و رئیس انجمن فرهنگی مطالعات بین‌المللی جوامع فارسی زبان
-
عضو هیئت مؤسس و معاون انجمن آسیایی علوم اجتماعی (AASSREC)
-
عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران
-
عضو انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی (ISA)
-
عضویت انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی دینی
-
عضو انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسان فرانسوی زبان (ISFL)
-
عضو انجمن بین‌المللی آموزش پرورش تطبیقی
-
عضو هیئت موسس جامعه اسلامی دانشگاهیان ایران
-
عضو هیئت موسس و رئیس انجمن جامعه‌شناسی آموزش و پرورش ایران
مدیر مسئول و سرپرست مجلات علمی:
مدیر مسئول نامه علوم اجتماعی و عضویت هیأت تحریریه
سردبیر مجله پژوهش در مسائل اجتماعی ایرانی
مدیر مسئول و سردبیر نامه انجمن جامعه‌شناسی ایران
عضو هیئت تحریریه مجله ”دانشنامه”
شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی:
دکتر توسلی در حدود ۴۰ کنفرانس بین‌المللی با ارائه مقاله و در ۴۰ کنفرانس داخلی شرکت و بیش از صد مقاله و مصاحبه اجتماعی، سیاسی و فرهنگی با جرائد و مجلات داشته است.
انجمن‌های جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی و جمعیت‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات با انتشار پیامی درگذشت وی را تسلیت گفتند.
در بخشی از این پیام آمده است:«استاد دکتر توسلی در دوران پس از انقلاب نقش تعیین کننده ای در حفظ و تداوم و تثبیت رشته های علوم اجتماعی و جامعه شناسی داشت و علوم اجتماعی ایران از این رو وامدار تلاش های مسئولانه این استاد فرزانه هستند. وی همچنین از موسسان و اولین رئیس انجمن جامعه شناسی ایران بوده است و نقش تعیین کننده ای در ایجاد و تثبیت جایگاه انجمن ایفا کرد.
درگذشت این استاد بزرگ جامعه شناسی ایران را به خانواده محترم استاد، به خصوص همکار ارجمندمان سرکار خانم دکتر افسانه توسلی، همه همکاران و شاگردان ایشان، و اجتماع علمی جامعه شناسی و علوم اجتماعی ایران تسلیت عرض می کنیم و برای ایشان رحمت و مغفرت و برای خانواده معزز ایشان شکیبایی و طول عمر با عزت مسئلت داریم. در خصوص زمان و نحوه برگزاری مراسم تشییع استاد بعداً اطلاع رسانی خواهد شد.
توسلی همچنین از موسسان و اولین رئیس انجمن جامعه شناسی ایران بوده و نقش تعیین کننده ای در ایجاد و تثبیت جایگاه انجمن ایفا کرد.
سید محمد خاتمی، رئیس بنیاد باران درپیامی درگذشت دکتر غلامعباس توسلی را تسلیت گفت.
در این پیام آمده است:
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
سرکار محترم خانم افسانه توسلی
درگذشت تأسف‌انگیز دانشمند فرزانه و بزرگوار، جناب آقای دکتر غلامعباس توسلی، پدر گرانقدرتان را صمیمانه به سرکار عالی، خاندان شریف توسلی و همه بستگان عزادار و به اصحاب فضل و فرهنگ و دانش تسلیت می‌گویم و از پیشگاه حضرت پروردگار برای آن فقید سعید آمرزش و رحمت گسترده الهی و برای بازماندگان معزز، تندرستی، شکیبایی و پاداش نیکو مسألت می‌کنم.
عمرتان دراز و ایام عزت مستدام باد
سیدمحمد خاتمی
۲۵ر۷ر۹۹
پیام تسلیت رئیس فرهنگستان علوم
دکتر رضا داوری اردکانی هم در پیام تسلیتی مصیبت درگذشت شادروان آقای دکتر غلامعباس توسلی عضو پیوسته فرهنگستان علوم و استاد پیشکسوت جامعه شناسی کشور را تسلیت گفت.
متن پیام رئیس فرهنگستان علوم بدین شرح است:
«هوالباقی؛
دریغا که استاد دکتر غلامعباس توسلى نیز درگذشت. مرگ چنین خواجه نه کاریست خرد. دکتر توسلی از پیشگامان پژوهش در مسائل اجتماعى و تألیف کتاب هاى اساسى در جامعه شناسى بود.
با درگذشت او فرهنگستان علوم عضو گرانمایه دیگرى را از دست داد. دکتر توسلی با اینکه در سال هاى آخر عمر با درد و بیماری سر مى کرد در جلسات حاضر می شد. این ضایعه را به خانواده گرامى و به خصوص به فرزند شایسته شان خانم دکتر افسانه توسلى و به استادان علوم اجتماعى و اعضاء فرهنگستان علوم تسلیت عرض می کنم.
رحمت خدا بر او باد که همه عمر در راه علم و مخصوصاً توسعه علوم اجتماعى کوشید و آزاد و اخلاقی زندگى کرد.
پیام هیأت رئیسه دانشگاه تهران
هیات رئیسه دانشگاه تهران هم در پی درگذشت این استاد ارزشمند، پیام تسلیتی صادر کرد.
در این پیام آمده است، با نهایت تأسف و تأثر با خبر شدیم دکتر غلامعباس توسلی، استاد نمونه و پژوهشگر برجسته دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران بر اثر ایست قلبی دعوت حق را لبیک گفته و رخ در نقاب خاک کشیده است.این استاد دانشور که از جامعه شناسان پیشکسوت ایران بود، بیش از چهل سال به آموزش دانشجویان و تألیف و ترجمه آثار علمی ارزشمند پرداخت و سالیان زیادی در سمت‌های مختلف اجرایی دانشگاهی خدمت کرده است که از جمله می‌توان به ریاست دانشگاه اصفهان، مدیر گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران، عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران، رئیس دانشکده علوم اجتماعی و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره کرد که بی‌شک ثمرات این فعالیت‌ها در کارنامه پربار و پربرکت این استاد فرهیخته، ماندگار خواهد ماند.
هیأت‌رئیسه دانشگاه تهران ضمن ابراز تأسف عمیق، درگذشت این استاد فرزانه را به خانواده سوگوار ایشان، دانشجویان، استادان و همکاران این استاد ارجمند تسلیت گفته، رحمت و غفران واسعه الهی را برای آن مرحوم و اجر و شکیبایی برای بازماندگان از خداوند منان مسئلت می‌نماید.
محمدرضا عارف، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی هم پیام تسلیتی صادر کرد. در بخشی از این پیام تسلیت آمده است، با اندوه و تأثر فراوان با خبر شدم جناب آقای دکتر غلامعباس توسلی، عضو پیوسته فرهنگستان علوم و استاد پیشکسوت و برجسته دانشگاه پس از یک عمر تلاش خستگی ناپذیر در راه توسعه علم جامعه شناسی رخ در نقاب خاک کشید.
دکتر توسلی در فعالیت سیاسی همواره روش و منش مسالمت جو، اخلاقی و اصلاح گرایانه را در پیش گرفته بود.
ایشان که از چهره های ماندگار کشورمان محسوب می شوند، آثار فاخر و گرانبهایی در زمینه دانش جامعه شناسی از خود به یادگار گذاشتند که تا سال ها مورد استفاده دانشجویان و محققان خواهد بود.
اینجانب ضمن تسلیت درگذشت این استاد برجسته دانشگاه به خانواده محترم ایشان، اعضای محترم فرهنگستان علوم و جامعه دانشگاهی کشورمان، از خداوند منان می‌خواهم که پاداش خیرخواهی‌ها و تلاش‌های او را با رحمت گسترده خود بهشت جاودان قرار دهد.
همچنین دکتر فرامرز رفیع پور، عضو پیوسته فرهنگستان علوم و چهره ماندگار جامعه شناسی کشور به مناسبت درگذشت استاد دکتر غلامعباس توسلی، عضو پیوسته فقید فرهنگستان علوم پیام، تسلیت داد. در این پیام آمده است،
خبر فوت جناب آقای دکتر غلامعباس توسلی، استاد کامل جامعه شناسی و همکار و همزبان عزیزمان بسیار باعث تأسف و تأثر شد. این ضایعه را به خانواده محترم ایشان، به جامعه علمی ایران، بالأخص دانشمندان علوم انسانی و علوم اجتماعی تسلیت می گویم و از خالق متعال می خواهم که او را قرین رحمت خود فرماید.
همچنین دکتر حسین نمازی، عضو پیوسته و دبیر فرهنگستان علوم و استاد اقتصاد، دکتر سیدحسین صفایی، عضو پیوسته فرهنگستان علوم و استاد حقوق، دکتر سیدمهدی الوانی، عضو پیوسته فرهنگستان علوم و استاد مدیریت، دکتر عباس شاکری، عضو وابسته فرهنگستان علوم و استاد اقتصاد، دکتر محمد آشوری، عضو وابسته فرهنگستان علوم و استاد حقوق، دکتر سیدمحمد هاشمی، عضو وابسته فرهنگستان علوم و استاد حقوق و دکتر شمس السادات زادهی، عضو وابسته فرهنگستان علوم و استاد مدیریت نیز در پیام‌هایی درگذشت استاد گرانمایه و فرهیخته را به خانواده ایشان و همکاران در فرهنگستان علوم تسلیت گفتند.
دبیرخانه جشنواره بین المللی فارابی و مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هم درگذشت دکتر توسلی را تسلیت گفت. در این پیام آمده است: دبیرخانه جشنواره بین المللی فارابی و مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درگذشت استاد ارجمند دکتر غلامعباس توسلی استاد پیشکسوت جامعه شناسی ایران و برگزیده یازدهمین جشنواره بین‌المللی فارابی که عمر با برکت خود را صرف پژوهش، آموزش و تربیت شاگردان فراوانی کرده بود به خانواده آن مرحوم، جامعه علمی و دانشگاهی کشور به ویژه خانواده بزرگ علوم اجتماعی تسلیت گفته و از خداوند متعال برای ایشان غفران الهی و علو درجات و برای بازماندگان صبر و شکیبایی آرزومند است.
بازدیدها: 60
