در اغلب دانشنامه های جهان، گردهمایی شیعیان در عزاداری سیدالشهدا امام حسین (ع) را در زمره بزرگترین گردهمایی های بشری برای تعظیم شعایر و انجام مناسک مذهبی می دانند. همچنان که حرم ایشان در کربلا و مقابر متبرکه در جوار آن، و نیز حرم امام علی(ع) در نجف اشرف و امام رضا(ع) در مشهد مقدس از بزرگترین معابد جهان و مراکز تجمع مؤمنان به این مذهب و آیین است. جایی که بی وقفه در طول بیش از هزار سال، به روی زاهدان و عابدان، از عارف و عامی گشوده و موجب قوام این مذهب و دوام وحدت شیعیان بوده است.
از آغاز محرم تا گردهمایی عظیم اربعین، مجموعه ای از شعایر عاشورایی با تمرکز بر عزاداری و تعزیت شهیدان نینوا، با بیان جزئیات و انواع روایات و تمثیلات موجب تأثر عموم و تعلق خاطر عامه مردم، گرداگرد میدان و ماجرای غمبار شهادت حسین بن علی (ع) و برادر و فرزندان و اعضای خاندانش که همه نواده و بازمانده پیامبر اسلام (ص) بوده اند، می شود. اما به راستی چنین اجتماع سالانه و عظیمی در پی چه دستاوردی است؟
در طول قرنها، گروهی در حکمت عاشورا و عزای محرم سخن گفته و شاعران و مرثیه سرایان و تعزیه گردانان در همین مسیر برای جماعات و دسته های عزاداران، به سرایشهای جگرسوز و نمایشهای شگرف پرداخته اند:
گروهی اشک و ماتم و گریه را دارای فضیلتی ذاتی دانسته و تعزیت سیدالشهدا و خانواده مظلوم و اصحاب وفادارش را اعم از شهدا و اسرا، نزد خداوند متعال دارای ثواب دانسته، هر قطره اشک عزاداران را آبی بر آتش دوزخ و عذاب دانسته و آمرزش گناهان را طلب می کنند.
اما گروهی دیگر کسانی هستند که نفس قیام و حرکت امام را در فلسفه ای اخلاقی و رفع انحراف و تجدید ارزشهای عهد پیامبر می یابند و اگر ثوابی برای اشک و عزای سیدالشهدا قائلند به جهت تزکیه نفس و پالایش روح و اعتلای اخلاق عزاداران در این مراسم عظیم است. مرجع داوری و نظر این گروه، سخنان و خطابه های امام حسین(ع) است که برای تجدید دین جدّش قیام نموده و از برای اقامه نماز و تزکیه و خلوص در بالاترین مراتب معنوی، حتی در میدان خون گرفته کربلا از آن دست بر نداشته و تا آخرین قطره خون خود از این ارزشها صیانت می کند.
آنچه موجب بزرگی و وسعت صحنه های عزاداری شیعیان و ویژگی منحصربفرد آن است، همین تفاسیر متوازی و حضور درآمیخته طبقات و گروههای مختلف اجتماعی و فرهنگی است. هر گروهی برای گریستن، برای تأکید بر مظلومیت و تداوم تاریخی مذهب شیعه و برای تزکیه و ارزشهای اخلاقی، عظمت امام و اهلبیت و یارانش را گرامی می دارند. طی قرون و سده ها، محرّم و عاشورا به یک اریکه بی مانند در مناسک و آیین های جمعی بدل شده است. بیرقهای سیاه عزاداری، پرچمهای سرخ قیام و جنگاوری، و لوای سبز اصلاح و تهذیب نفس در سرزمینهای شیعه برافراشته می شود.
اما شگفتی “تاریخ” در “جغرافیا” شکل گرفته است. از کشمیر و بخشی از شیعیان شبه قاره در پاکستان که شامل صوفیان دوازده امامی نیز می شود
به قلب پهناور تشیع در ایران می رسیم که مرجع تاریخی تمدن و تعقل و علوم و گرایشات عرفانی و مذهبی و معنوی در طول و عرض تمدن اسلامی است. سپس معارف و باورهای این شط و شریعه به عراق و عتبات عالیات در کربلا و نجف و کاظمین و سامرا می رسد؛ در پیوند باجنوب، شیعیان بحرین و عربستان را با خود همراه می سازد
و در شمال و غرب، علویان آسیای صغیر و شام را، تا به جبل عامل و جنوب لبنان می پیوندد. خطی بزرگ در جغرافیا که تاریخ خونبار اسلام و تشیع را درست در قلب جهان اسلام استقرار و استمرار بخشیده و تا امروز بدان حیات و قدرت و تداوم افزوده است…
فجر خونین و صبح کاذب، هر دو در مرز شب تیره و روز روشن به هم درآمیخته اند و آن تمایز اندیشه ها دوباره سربرمی آورد:
اینک فریاد عزای حسین(ع)؛ باز این چه شورش است که در خلق عالم است،
اینک ندای اصلاح دین پیامبر(ص)؛ که
ان ارید الاالاصلاح… سوره هود آیه یازدهم،
و اینک نبرد مداوم و همیشگی مظلوم و ظالم؛ کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا…
