مدیرکل یونسکو‌: ایرج افشار نقشی تکرار نشدنی در گسترش ایران شناسی در جهان داشت

سرویس فرهنگی، هنری: آیین بزرگداشت زنده‌یاد ایرج افشار، چهارمین رییس کتابخانه ملی همزمان با پنجمین سالروز درگذشت مرحوم افشار با عنوان “برمدار ایران” عصر روز گذشته با حضور اندیشمندان و فرهیختگان و رونمایی از دو اثر ارزشمند «فرزانه ایران‌مدار» و «دوره کامل ۴۵ جلدی فهرستگان نسخه‌های خطی ایران» برگزار شد.

به گزارش خبرنگار ما، در آغاز این مراسم دکتر سید رضا صالحی‌امیری، رییس کتابخانه ملی، ضمن ادای احترام به جایگاه علمی و معنوی مرحوم ایرج افشار گفت: توفیق این را داریم که امروز از شخصیت برجسته‌ای مانند ایرج افشار تجلیل کنیم. این چنین تجلیل‌ها به ما می‌آموزد که باید شخصیت‌های بزرگ را ارج نهاد. این بزرگداشت در ادامه سلسله برنامه‌هایی است که برای استادانی برگزار می‌شود که ریشه در کتابخانه ملی دارند.

وی با اشاره به تجلیل از مرحومه پوری سلطانی، عبدالله انوار و کامران فانی و دیگر چهره‌های فرهنگی در کتابخانه ملی اظهار کرد: ایران و ایرانی به «ایرج افشار» و خدمات وی مدیون است. هرجا سخن از ایران‌شناسی به میان می‌آید بی‌درنگ به یاد ایرج افشار می‌افتیم.

رییس کتابخانه ملی با بیان این‌که تمدن ایران و اسطوره‌های آن در دنیا گسترش پیدا کرده است، افزود: این گسترش را مرهون و مدیون خدمات قابل توجه مرحوم ایرج افشار هستیم.

لازم به ذکر است این مراسم از سوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی و با همکاری موسسه خانه کتاب، گنجینه پژوهشی ایرج افشار و بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی برگزار ‌شد.

در ادامه این مراسم آیت الله سید مصطفی محقق داماد، عضو هیات امنای بنیاد موقوفات افشار، به ذکر خاطراتی درباره استاد افشار پرداخت گفت: من ۲۳ سال با مرحوم ایرج افشار مانوس بودم و شهادت می‌دهم که او حتی یک ذره هم غرور و تکبر نداشت و هر آنچه را که از بن‌دندان فریاد می زد، تنها به خاطر حفظ سرمایه های ایران بود.

ایرج افشار یکی از نوادری بود که برای دانش و سرمایه علمی کشور بدون هیچ چشمداشتی خود را وقف کرد. وی از جمله افرادی بود که قلبشان برای ایران و تمدن ایرانی می‌تپید و با تمام وجود سعی می کرد به کسانی که در این راه گام برمی‌دارند کمک کند.

دکتر محقق داماد با اشاره به تلاش این خانواده در راستای فرهنگ و ادبیات ایران گفت: محمود افشار، پدر استاد ایرج افشار، نیز حقوقدان بود و همه چیز خود را وقف رشد ادبیات ایران کرد. ایرج نیز همچون پدرش متواضع و در خدمت فرهنگ و تمدن ایران بود و ملت ایران هیچ وقت آنها را فراموش نمی کند.

مدیرکل یونسکو نیز پیامی برای مراسم بزرگداشت ایرج افشار ارسال کرد که در بخشی از این پیام آمده است: پروفسور ایرج افشار نقشی تکرار نشدنی در گسترش مدار ایران شناسی در ایران و جهان در نیمه دوم قرن بیستم داشته است.

ایرینا بوکوا در پیام خود خاطرنشان کرد:استاد افشار در جهت پاسداری و نشر منابع میراث و تنوع فرهنگی به عنوان وسیله ای برای گفتمان عمیق تر، احترام و درک متقابل، فعالیت داشته است. استاد افشار کتابشناس، تاریخ دان و محقق بی نظیر دست نوشته‌های ایران باستان و مدرن بود و نقشی محوری در انجمن های بین‌المللی در تسهیل مبادلات بین فرهنگی و نشر دانش داشته است.

وی در پایان پیام خود تاکید کرده است: اطمینان دارم که یاد و افتخارات استاد ایرج افشار منبع الهامی برای دانش پژویان جوان و محققان سراسر دنیا در جهت ایجاد پل های جدید و مستحکم گفتمان، برای احترام، درک و صلح خواهد بود. در این راستا مفتخرم به همراه یونسکو، زندگی و دستاوردهای کم نظیر استاد ایرج افشار را گرامی بدارم.

در ادامه این مراسم اکبر ایرانی، رئیس موسسه پژوهشی میراث مکتوب، با بیان اینکه ایرج افشار حق بزرگی بر گردن کتاب پژوهشی در ایران دارد به بیان خاطراتی از دوران ۱۵ ساله همکاری خود با او در این موسسه پرداخت و نکاتی درباره ۱۵ کتابی که در این مدت در این موسسه از افشار به چاپ رسیده است، پرداخت.

سید فرید قاسمی از کتاب پژوهان پیشکسوت و دوست قدیمی ایرج افشار از دیگر سخنرانان این مراسم بود که با اشاره به گذشت ۵ سال از فقدان ایرج افشار یاد او را گرامی داشت.

وی سپس به برخی آرزوهای ایرج افشار در حوزه کتاب پژوهشی و کتابداری در ایران پرداخت و گفت: استاد افشار آرزومند بومی سازی کتابداری در ایران بود و به فرهنگ بومی و شیوه سازی کتابداری در کشور به شکلی بومی بسیار اهمیت می داد و معتقد بود که تکنیک های فرنگی باید ایرانیزه شود.

قاسمی با بیان اینکه ایرج افشار یک کتابدار خودساخته بود نه خودباخته در ادامه از غنای اندکی که کتابخانه های بزرگ ایران از جهت داشتن نسخه هایی از برخی نشریات منتشر شده در تاریخ معاصر ایران، اظهار تاسف کرد و یادآور شد: در ۱۵۰ سال اول فارسی نویسی مطبوعات در جهان، ۲۱۰ نشریه فارسی برون مرزی وجود داشته است که در ۱۸ کشور جهان منتشر می شده اند این در حالی است که غنی ترین مجموعه کتابخانه ای ما در کشور تنها ۳۹ نشریه را از حیث عناوین در اختیار دارد آن هم نه دوره کامل آنها را.

به گفته مدیر مرکز کتاب‌پژوهی ایران، از این ۲۱۰ عنوان نشریه فارسی برون مرزی، نه تنها اصل بلکه حتی تصویری از ۱۳۴ عنوان آنها در اختیار نیست.

در این برنامه همچنین احمد مسجد جامعی عضو شورای شهر تهران در سخنانی، یکی از ویژگی‌های تحقیقات علمی ایرج افشار را طراحی کاربرگ‌های نسخ خطی عنوان کرد و افزود: یکی از ویژگی‌های کاری مرحوم ایرج افشار طراحی کاربرگ‌های نسخ خطی بود، البته قبلاً نیز چنین نسخی داشتیم اما نظام واحدی نداشت و ایرج افشار با تشکیل گروه‌هایی که داشت این کار را انجام داد.

وی تصریح کرد: یکی از کارهای دیگر او نهادسازی بود، در حقیقت ایرج افشار جمع بین عمل و نظر بود، نظریه داشت و به لحاظ مدیریت قوی بود ما به چنین ظرفیتی بسیار نیازمندیم و اکنون با توجه به تحولات مختلف باید این ظرفیت‌ها را شناسایی و آنها را روزآمد کنیم. باید توجه کنیم که ما ساختاری می‌خواهیم که این ظرفیت‌ها، فهرست‌سازی شود و سامان پیدا کند، که البته می‌توان از بسیاری از دیگر فهرست‌ها کمک گرفت. البته شاید هم نیاز باشد که نشست‌های تخصصی برگزار کنیم تا بتوانیم فهرست واحد نسخ خطی فارسی را منتشر کنیم.

وی با اشاره به نسخ خطی فراوانی که به زبان فارسی در مراکز علمی مختلف در جهان اسلام وجود دارد، خواستار تلاش مسئولان سازمان اسناد و کتابخانه ملی برای تکمیل بانک اطلاعاتی نسخ خطی فارس در جهان اسلام شد.

در پایان این مراسم ضمن رونمایی از سردیس ایرج افشار که از سوی سازمان زیباسازی شهرداری تهران تهیه و برای نگهداری در موزه کتاب و میراث مستند، به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران اهدا شده است، دوره ۴۵ جلدی فهرست مشترک نسخه های خطی ایران شامل نام و نشان آنها که توسط حجت الاسلام مصطفی درایتی از موسسه الجواد تهیه شده و نیز مجموعه مقالات «فرزانه ایران مدار» کار مشترک غلامرضا امیرخانی و احسان الله شکراللهی درباره مرحوم ایرج افشار رونمایی شد. در این مراسم همچنین از سید جواد میرهاشمی کارگردان مستند فرزانه فروتن ایران مدار، حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی درایتی و کریم اصفهانیان تقدیر شد.

در پایان این مراسم دکتر منصور به ایراد سخنانی درباره دوره ۴۵ فهرستگان نسخه های خطی ایران به ایراد سخن پرداخت و گفت : این کتاب اثر ارزشمندی است که آقای درایتی سی سال از عمر خود را برای این اثر صرف کرد. البته باید از جناب سید محمد خاتمی که به همت ایشان این کار آغاز شد و اگر حمایتهای ایشان نبود در سالیان متوالی این کار به سرانجام نمی رسید. گمان می کنم که شان این کتاب مجلسی ویژه برای رونمایی این کتاب که به حق دژنوشت ایرانیان است گرفت و معرفی بایسته از این اثر ارجمند صورت گیرد.

وی افزود: فهرست این کتاب انصافا جامع و کامل است و تا وقتی که کسی کتاب شناس نباشد ارزش این کتاب را در نمی یابد. خدا رحمت کند استاد ما عبدالحسین حایری را که درد بزرگی که کتاب شناسی عالم به آن مبتلاست مولفین بی تالیف و تالیفات بی مولف است. این حلقه‌های مفقوده جز در کنار هم قرار دادن کتابشناسی به دست نخواهد آمد.

دکتر منصور همچنین تجلیل و تکریم افشار را تجلیل ایران دانست و گفت : افشار والاتر از همه اینها که گفتند بود. افشار پایبند اخلاق بود و نمونه اخلاقی کتابشناسی بودند.

حجت الاسلام درایتی نیز با ابراز خوشنودی از همزمانی رونمایی این کتاب با مراسم بزرگداشت استاد افشار گفت : این کتاب به لحاظ موضوعی با تلاش مرحوم افشار خیلی هماهنگ بود. اگرچه خود افشار هم برای معرفی آثارش تلاش بیشتری صورت بگیرد و در حقیقت استاد افشار تصور نمی کرد که این کتاب به این زودی‌ها آماده شود. اگرچه این کتاب اسم من را در تارک خود دارد اما حاصل تلاش بیش از یکصد فهرست نگار در بیش از یک صد سال فهرستنگاری ایران است. کار من مهندسی جدید این اثر بود تا تلاشی برای تحقیقات دیگر کاربرد پیدا کند.

وی افزود: این اثر شناسنامه علمی مردم ایران است. کار من در این مرحله پایان یافته اما کار معرفی این مجموعه متولیان فرهنگی کشور است. من به عنوان یک فهرست نگار به این مجموعه نپرداختم بلکه متخصص مجموعه اطلاع رسانی نگاه کردم که از مجموعه علوم و سلایق گوناگون یک بنایی ساخته شود که در خور نام ایران و فرهنگ ایران زمین باشد. من توقع دارم که مراکز دانشگاهی ما از این مجموعه بهره مند شوند و پشتوانه بسیاری از رشته های علوم انسانی ما باشد.

در پایان آیین بزرگداشت ایرج افشار، چهارمین رئیس کتابخانه ملی ایران، مستند فرزانه فروتن ایران مدار برای حضار به نمایش درآمد.