بجستان، شهر کاروانسراها و پناه کاروانیان خسته در خراسان رضوی

به گزارش ایرنا، خراسان رضوی از نظر شمار کاروانسراها بعد از استان اصفهان، جایگاه دوم را در کشور دارد و در این استان هم بجستان با داشتن هفت کاروانسرا، بیشترین کاروانسراها را به خود اختصاص داده است و وجود این کاروانسراهای تاریخی که ریشه در هویت و تاریخ دارند، گواهی بر اهمیت این شهرستان در مسیر جاده ابریشم در سده های گذشته است.

در میان ۱۴۸ اثر تاریخی شناسایی شده شهرستان بجستان تاکنون حدود ۵۰ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که در این میان هفت کاروانسرا شامل “فخر آباد، مرندیز،‌ یونسی،‌ قاسم آباد، زین آباد،‌ خارفیروزی و آهنگ” از اهمیت خاص‌تری برخوردار است.

کاروانسراها و رباط های تاریخی بجستان

شهرستان بجستان با توجه به موقعیت خود در این منطقه، طی سده های گذشته و از جمله دوران قاجار از لحاظ داد و ستد و تجارت اهمیت زیادی داشته است و شبکه گسترده راهها و رباط های متعدد از جمله فخر آباد، قاسم‌آباد، زین‌آباد و نیز راه فیض آباد به بجستان و فردوس، نشان از رونق داد و ستد در این ناحیه دارد.

از زمان های قدیم تا اواخر عهد قاجاریه کاروانسراها نقش مهمی در سیر زندگی ایرانیان و روابط و تعاملات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، آیینی، اعتقادی و غیره داشته اند.

هنگامی که تنها وسیله رفت و آمد پای پیاده یا چهارپایان بودند، پیمودن مسیرهای طولانی و سخت گذر برای خُرد و کلان به وجود کاروانسراهایی وابسته بود که در مسیر راه های ارتباطی قرار داشت که هر یک از این منازل، پل ارتباطی با منزلی دیگر تا رسیدن به مقصد به شمار می رفتند.

این کاروانسراها امکانات ناچیزی داشتند که در مواردی توسط افراد و مسافران یا کاروان هایی که از شهری به شهری و از دیاری به دیار دیگر می رفتند فراهم می شد و رونق آنها بستگی به میزان تردد مسافران و کاروان ها داشت و در این میان شهرستان بجستان با توجه به موقعیت و تعدد کاروانسراها از جایگاه خاصی برخوردار بوده است.

ثبت جهانی کاروانسرای “فخرآباد” بسترساز توسعه گردشگری منطقه

در چهل‌ و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو (UNESCO) که ۲۶ شهریور امسال در ریاض، پایتخت عربستان برگزار شد، پرونده ۵۴ کاروانسرای تاریخی کشورمان بررسی و با تصویب اعضای کمیته به عنوان بیست و هفتمین میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد.

از این تعداد هفت کاروانسرا مربوط به استان خراسان رضوی است و از جمله آنها می توان به کاروانسرای فخرآباد در شهرستان بجستان اشاره کرد که از آثار تاریخی مربوط به دوران صفویه و اوایل قاجاریه است که در روستای فخرآباد از توابع شهر “یونسی” شهرستان بجستان واقع است.

این اثر تاریخی شامل سردر ورودی، ایوانچه های طرفین ورودی به عنوان توقف‌گاه تابستانی، شاه‌ نشین، فضای اصطبل، بارانداز و محوطه است و از نقاط شاخص این بنا می توان به تزیینات جالب توجه هندسی در آجرهای آن اشاره کرد که در قسمت پیشانی سردر ورودی و بخش شاه‌ نشین مشهود است.

پلان بنای کاروانسرای فخرآباد مربع شکل و دارای چهار ایوان و یک هشتی ورودی است که ۲ ایوان شاه‌ نشین در ۲ ضلع شمال غربی و جنوب شرقی واقع است، همچنین در پشت شاه نشین ها ۲ تالار سرتاسری قرار دارد که به دو طرف ورودی و نیز پشت ایوان ضلع شرقی امتداد یافته است.

در گذشته در روستای فخر آباد ۲ کاروانسرا وجود داشته است که یکی از آنها به مرور زمان و بر اثر فرسایش تخریب شده و تنها یکی از آنها باقی مانده است.

کاروانسرای فخرآباد در دهم دیماه ۱۳۸۱ با شماره ۶۶۵۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده بود.

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بجستان به خبرنگار ایرنا گفت:‌ ثبت کاروانسرای فخرآباد این شهرستان در فهرست آثار جهانی یونسکو، قابلیتهای گردشگری این شهرستان برای جذب گردشگران داخلی و خارجی را افزایش داده است.

مهدی جمالی اظهار داشت:‌ استفاده حداکثری از پتانسیل ثبت این کاروانسرا در فهرست آثار جهانی یونسکو و معرفی آن به گردشگران داخلی و خارجی مورد توجه خاص قرار دارد.

یک کارشناس گردشگری در جنوب استان خراسان رضوی نیز گفت:‌ بجستان با توجه به موقعیت خود از نظر قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم و محور مواصلاتی و ورودی هفت استان جنوبی و مرکزی کشور، قابلیتهای زیادی برای توسعه گردشگری دارد است که از جمله آنها می توان به وجود هفت کاروانسرا اشاره کرد.

امان الله نوروزی اضافه کرد:‌ در این میان کاروانسرای فخرآباد از اهمیت خاصی برخوردار است که از جمله آن قرار گرفتن در مسیر جاده های بجستان و مسیر ارتباطی به سمت بردسکن و تهران است.

وی اظهار داشت:‌ در سالهای ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ که بحث ثبت کاروانسراهای کشور در فهرست آثار جهانی مطرح شده بود سه کاروانسرای بجستان شامل فخرآباد، قاسم آباد و زین آباد مد نظر قرار گرفت و اقدامات مستندسازی و تصویربرداری هوایی آنها انجام شد.

رییس سابق اداره میراث فرهنگی،‌ گردشگری و صنایع دستی بجستان تصریح کرد:‌ کاروانسرای فخرآباد که از نظر تزیینات به کار گرفته شده در ساخت و وضعیت ظاهری از ۲ کاروانسرای دیگر برجسته تر بود به نمایندگی از این شهرستان در پرونده ثبت آثار جهانی قرار گرفت.

فرماندار بجستان گفت:‌ ثبت کاروانسرای فخرآباد این شهرستان در فهرست آثار جهانی، ظرفیت مهمی را برای توسعه گردشگری منطقه فراهم کرد.

حسن حیدری گفت:‌ این شهرستان با وجود موقعیت و آثار تاریخی و گردشگری متعدد و متنوع و از جمله کاروانسراهای تاریخی، چندان برای گردشگران شناخته شده نیست و ثبت کاروانسرای فخرآباد می تواند این گمنامی را برطرف کند.

وی تصریح کرد:‌ باید از این فرصت برای معرفی این بنا و دیگر جاذبه های تاریخی شهرستان به گردشگران داخلی و خارجی بهره گرفت که نتیجه آن توسعه و رونق اقتصادی شهرستان خواهد بود.

وی ایجاد زیرساختهای گردشگری و سکونتگاهها و اقامتگاه های بومگردی در کنار کاروانسرای فخرآباد بجستان را مهم دانست و گفت:‌ از سرمایه گذاران متقاضی سرمایه گذاری در این بخش با پرداخت تسهیلات حمایت می شود.

معاون گردشگری مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی هم گفت:‌ ثبت هفت کاروانسرای این استان در فهرست آثار جهانی سازمان یونسکو ظرفیت مهم و بسترساز توسعه گردشگری منطقه است.

یوسف بیدخوری طی گفت و گو با خبرنگار ایرنا از کاروانسراها به عنوان گنجینه های تاریخی و فرهنگی این استان یاد کرد و افزود:‌ باید با اطلاع رسانی دقیق بستر معرفی هر چه بییشتر این آثار تاریخی را به گردشگران فراهم کرد.

استفاده از ظرفیت مشارکت مردم برای حفاظت از کاروانسرای فخرآباد بجستان

مشارکت مردم در بخشهای مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی از مولفه های مهم موفقیت و رونق اقتصادی به شمار می رود که باید از این ظرفیت در زمینه حفاظت از آثار تاریخی هم بهره گرفت.

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بجستان با اشاره به اینکه با ثبت جهانی کاروانسرای فخرآباد حفاظت و مرمت این اثر با جدیت دنبال شده و از ساخت و سازهای در حریم آن جلوگیری می شود،‌ از دهیاری فخرآباد و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و مسوولان ذیربط خواست که به این مساله توجه خاصی داشته باشند.

جمالی خاطر نشان کرد:‌ پرونده ثبت دیگر کاروانسراهای شهرستان در فهرست آثار جهانی نیز همچنان باز است و کاروانسرای قاسم آباد بجستان هم قابلیت ثبت در این فهرست را دارد.

وی از تخصیص ۶۰ میلیارد ریال اعتبار برای مرمت آثار تاریخی بجستان در سال جاری خبر داد و افزود:‌ این اعتبار برای آثار تاریخی که نیاز به بازسازی اضطراری دارند، هزینه می شود و پیگیریها برای جذب اعتبار حفاظت از کاروانسرای فخرآباد در دست انجام است.

فرماندار بجستان نیز گفت:‌ به مسوولان بنیاد مسکن و دهیاران و شوراهای اسلامی روستاهاز شهرستان تاکید شده است تا طرحهای هادی و ساخت و سازهای آنها در مناطق روستایی به گونه ای اجرا شود که صدمه ای به آثار تاریخی نزند و این مهم در اطراف کاروانسرای فخرآباد هم به طور خاص مورد توجه قرار گرفته است.

روستای فخرآباد بجستان منظومه ای از آثار تاریخی و گردشگری

کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری جنوب خراسان رضوی گفت: روستای فخرآباد بجستان علاوه بر جاذبه های تاریخی مانند کاروانسرا، از آثار تاریخی دیگری مانند ۲ آب انبار و قلعه تاریخی و جاذبه گردشگری طبیعی کویر نمکی برخوردار است و مجموعه این آثار تاریخی می تواند در جذب گردشگر داخلی و خارجی موثر باشند.

نوروزی گفت:‌ این منطقه علاوه بر جاذبه های تاریخی دارای ظرفیتهای خاصی در بخش کشاورزی است و می توان با محوریت کاروانسرای فخرآباد، به عنوان قطب گردشگری کشاورزی نیز مورد توجه قرار گیرد.

مرکز شهرستان بجستان در ۲۷۸ کیلومتری جنوب غربی مشهد و جنوب استان خراسان رضوی قرار دارد.