آیینه/پژوهشی در پیشینه و ریشه نوقان و نوغان ابریشم و تصدیق نامه دکتر محمدحسن ابریشمی

اشاره:‌‌آنچه‌می‌خوانید ادامه نوشته نویسنده درباره‌ ۲ واژه فارسی ( نوقان و نوغان) است. سخن در شماره قبلی از موارد استعمال این کلمه در نامه‌های قدیمی بود و اینک ادامه گفتار.
***
ادامه نظامنامه ورودیه تخم نوغان به ایران
تبصره. اداره تفتیش مکلف است که تفتیشات خود را به‌طور نوبت و با شرط الاقدام فالاقدم‎]‎‏ به ترتیب تقدم‏‎[‎‏ به عمل آورد.
مادة ۴٫ اجازه استعمال و فروش تخم‌های نوغان وارده از خارجه توسط شعبه تفتیش وقتی داده خواهد شد که دارای شرایط ذیل باشد: ۱) از مرض پیربن عاری باشد. ۲) وزناً بیش از سه درصد محتوی مواد خارجی و تخم‌های خالی یا زرد نباشد. ۳) عدداً بیش از پنج درصد دارای تخم‌های بی‌نطفه یا عقیم یعنی غیرقابل تولید کرم نباشد. ۴) دارای رنگ مصنوعی یا رنگ زائل شونده نباشد. ۵) تا موقع تسلیم به خریدار باید کاملاً محفوظ مانده باشد. ۶) تخم نوغان باید در کیسه‌هایی باشد که محتوی ۲۵ گرام است تا صد پنج کم و زیاد وزن اهمیت ندارد. ۷) هر کیسه باید از پارچه باشد که جریان هوا به سهولت به عمل آید و نیز بزرگی کیسه باید به قدر کفایت باشد که تخم‌های نوغان روی هم جمع نشود و در جعبه‌هایی باشد که دارای باندرُل ‏‎]‎‏:برچسب‏‎[‎‏ رسمی مملکتی که حائز اداره تفتیش است باشد. قرار دادن دو یا چند کیسه در یک جعبه ممنوع است. ۸) قوطی‌ها یا محفظه‌ها باید به‌طریقی باشند که در داخل آنها به‌میزان کافی جریان هوا به‌عمل آید، و باید علامت معمولی مؤسسه عمل آورنده تخم نوغان را دارا بوده و به‌طور وضوح در روی آنها وزن خالص تخم، میزان گرام، و نژاد با نوع آنها، و همچنین نمره قسمت تولید به (‏Lot de Production‏) تصریح شده باشد.
لفاف‌های خارجی و صندوق‌های حاوی تخم‌ نوغان باید طوری ترتیب داده شده باشد که در حمل و نقل هوا به‌خوبی در داخل آنها جریان داشته تخم‌ها کاملاً محفوظ بماند عده جعبه‌های تخم‌‌نوغان و قسمت تولیدیه محتوی در هر صندوق باید روی صندوق ذکر شده باشد.
مادة ۵٫ هر مرسله باید دارای تصدیق‌نامه‌ای باشد که در آن مطالب ذیل ذکر شده باشد:
اسم یا علامت عمل آورنده تخم نوغان، محل عمل آوردن؛ مملکتی که تخم را تولید نموده تاریخ عمل آوردن، عده جعبه؛ نمرات قسمت‌های تولیدیه، نژاد و رنگ پیله، مقدار محصول پیله که در یک گرام تخم نوغان عمل آمده است تصدیق به اینکه مؤسسات عمل آورنده تخم نوغان تحت تفتیش حکومت محلی بوده و مخصوصاً ذکر شده باشد که هنگام تربیت برای تخم‌های وارده هیچ‌یک از امراض (فلاشری و گراسری) ملاحظه نشده.
این تصدیقنامه باید دارای امضای نماینده رسمی اداره تفتیش نوغان مملکت عمل آورنده باشد و باید به زبان فارسی یا فرانسه نوشته شده باشد.
تصدیقنامه باید دارای امضای نماینده رسمی اداره تفتیش نوغان مملکت عمل آورنده باشد و باید به زبان فارسی یا فرانسه نوشته شده باشد. و در صورتیکه تحریر یکی از زبان‌های مذکور غیرممکن باشد در یک ورقه جداگانه باید ترجمه آن به فارسی یا فرانسه نوشته شده و ملحق به ورقة اصلیه با لاک مهر شود. صورت ارسالی مطابق نمونه است که اداره نوغان بر طبق نظامنامه تنظیم می‌کند.
ماده ۶٫ کلیه تخم نوغان‌های وارده از خارجه برای آنکه معلوم شود دارای شرایط فوق‌الذکر می‌باشند یا خیر تا دهم اسفند مورد امتحان اداره تفتیش نوغان واقع‌شده و نتیجه امتحان از طرف اداره تفتیش تا دهم اسفند باید به صاحبان تخم اعلام شود. امتحان مذکور هم راجع به کمیت تخم‌های وارده خواهد بود و هم راجع به کیفیت آنها و برای اجاره این مقصود ادارة تفتیش نوغان می‌تواند بسته‌های واردات تخم نوغان را باز کرده معاینه لازمه مندرجه در ماده ۷ این نظامنامه را بنماید. و از چندین جعبه تخم نوغان نمونه کافی تقریباً در حدود سه گرام از هر قسمت تولیدیه برداشت نماید.
ماده ۷٫ تفتیش راجع به کمیت تخم نوغان ترتیب ذیل به عمل خواهد آمد: ۱) تعیین وزن تخم نوغان محتوی در هر کیسه. ۲) تعیین نسبت بین مقدار مواد خارجی تخم‌های زرد و خالی و میزان تخم نوغان. ۳) تعیین نسبت بین عده تخم‌های بی‌نطفه مرده و تخم نوغان قابل تولید کرم.
تفتیش راجع به کیفیت تخم‌های نوغان وارده به ترتیب ذیل خواهد شد: ۱) تعییین اینکه هر چند عدد از تخم‌های نوغان وارده یک گرام می‌شود.
‌۲) رسیدگی به اینکه تخم‌های وارده دارای رنگ‌های مصنوعی می‌باشد یا نه. ۳) تعیین بودن و نبودن امراض که مضر تربیت کرم ابریشم است. ۴) تفتیش در اینکه (در یک موقع) در موقع تفریخ ‏‎]‎خروج کرم از تخم‎[‎، کرم‌ها منظماً از تخم خارج می‌شوند.‏
ماده ۸ . نسبت به هر مقدار تخم‌های نوغان وارده که در نتیجه تفتیش معلوم شود دارای شرایط لازمه نمی‌باشد اداره تفتیش نوغان آنها را قبول نخواهد کرد. به هر حال حق تفتیش که دریافت شده است مسترد نخواهد شد.
ماده ۹٫ وقتی‌که تخم نوغان پس از امتحانات لازمه مورد قبول ادارة تفتیش نوغان واقع شود روی هر جعبه علامت تفتیش به‌طور وضوح الصاق می‌شود که بدون علامت تفتیش معاملة تخم نوغان ممنوع است به‌علاوه اداره تفتیش یک تصدیق‌نامه به صاحب تخم نوغان خواهد داد. در هر حال تخم‌های نوغان بایستی در محل‌های مخصوص مطابق مادة ۱۲ این نظامنامه تحت نظارت ادارة نوغان تا موقع توزیع به خریداران کاملاً محفوظ بماند.
ماده ۱۰٫ هرگاه تخم‌های نوغان وارده مورد قبول ادارة تفتیش نشوند صاحب آن یا نماینده‌اش باید از دفتر گمرکی که برای او معین می‌شود تخم نوغان خود را تا پانزده روز پس از اخطار اداره تفتیش از سرحد مملکت خارج نماید. صادرکننده تخم نوغانی که قبول نشده باید پس از یکماه از تاریخ اخطار ادارة تفتیش ورقه گمرکی را ارائه دهد که تصدیق خروج تخم مزبور را کرده باشد، در صورتی‌که نخواهند یا نتوانند تخم نوغان معیوب خود را خارج نمایند مأمورین اداره تفتیش مکلفند که با بودن صاحبش یا وکیل او در حضور هیأتی که حتی‌المقدور مرکب باشد از مدیر گمرک محلی یا نماینده او و یک‌نفر تاجر معروف و نماینده عدلیه تخم نوغان مزبور را بسوزانند. در صورت عدم حضور هر یک از اشخاص فوق یکی از معروفین شهر دعوت خواهد گردید و صورت مجلسی به امضای حضار تهیه کرده ضبط می‌شود و یک ورقه سواد مصدق آن به وزارت فوائد عامه ارسال خواهد شد. و همچنین تخم‌های نوغانی‌که تا تاریخ معین صاحبانش از انبارهای گمرکی خارج ننموده باشند، یا صرف نظر از آنها کرده باشند منهدم خواهند شد، و مطابق مقررات قانون گمرکی اداره مزبور صورت مجلس انهدام را در اسرع وقت به اداره نوغان ایران ارسال می‌دارد.
مادة ۱۱٫ در صورتی‌که اداره تفتیش تشخیص بدهد تخم نوغانی‌که معاینه شده معیوب است به فروشنده اخطار خواهد کرد و در همان تاریخ صورت مجلسی با حضور هیأتی که در مادة ۱۰ این نظامنامه راجع به انهدام تخم نوغان تصریح شده راجع به طرز معاینه و علت رد شدن با مقدار کافی نمونه به وزارت فوائد عامه ارسال می‌دارد؛ فروشنده نیز می‌تواند از تاریخ اخطار اداره تفتیش به معیوب بودن تخم نوغان تا ده روز اگر اعتراض و شکایتی دارد به وزارت فوائد عامه اطلاع دهد.
ماده ۱۲٫ وارد‌کنندگان تخم نوغان مکلفند که تخم نوغان خود را در انبارهای مخصوصی که اداره تفتیش نوغان برای این‌کار تهیه کرده و معین نموده نگاهدارنده و این انبارها باید تحت نظارت اداره تفتیش نوغان باشد.
ماده ۱۳٫ کلیه تخم نوغان‌هایی‌که واجد شرایط مندرجه در مواد این نظامنامه نباشند به توسط اداره تفتیش توقیف و مطابق مادة ۱۰ این نظامنامه معدوم خواهد شد و صاحبان آن‌ها به هیچ وجه حق مخالفت یا توقیف یا انهدام و یا مطالبه خسارت ندارند. هرگاه تقلباتی مشاهده شود از حیث فروش تخم نوغانی‌که باندرل رسمی اداره تفتیش را نداشته باشد یا ثابت شود که به‌عنوان قاچاق یا به هر عنوان دیگری که مخالفت با مواد این نظامنامه داشته باشد اقدام نموده‌اند مطابق مواد ۲۴۴، ۲۴۹، ۱۳۹، ۱۴۲، ۱۵۳، ۱۵۴، ۱۵۸ قانون جزای مملکتی تعقیب خواهند شد و همچنین اشخاصی‌که کمک به مراتب مزبور کرده باشند تعقیب خواهند شد.
ماده ۱۴٫ تخم نوغانی‌که در موقع ورود تمام یا قسمتی از آنها از تخم‌ خارج شده باشند (تفریح)، و یا در انبارهای شخصی از تخم خارج شده باشند، مطابق مادة ۱۰ این نظامنامه معدوم خواهند شد. هرگونه معامله نسبت به تخم‌های باز شده مزبور حتی به‌عنوان مجانی هم که باشد قویاً ممنوع است و اداره نوغان تخم نوغان باز شده را توقیف و معدوم خواهند نمود و مرتکبین معامله مطابق مادة ۱۳ این نظامنامه تعقیب خواهند شد.
مادة ۱۵٫ برای اینکه تخم‌های نوغان در موقع ورود به گمرک و مدتی‌که در انبار گمرک هستند کاملاً از هر حیث محفوظ بمانند اداره نوغان و اداره گمرکات مکلفند با موافقت یکدیگر کلیه وسائل لازم را اتخاذ نموده که مانع فاسد شدن تخم گردد.
تبصره ـ صاحبان تخم نوغان مکلفند که در ظرف مدت پانزده روز الی بیست روز تخم نوغان خود را را از انبار گمرک خارج نمایند.
ماده ۱۶٫ اداره نوغان ایران مکلف است که به اسرع وقت نظامنامه را به اطلاع عامه برساند.
ماده ۱۷٫ نظامنامه وزارتی مورخه ۱۴ دی‌ماه ۱۳۰۴ راجع به تفتیش تخم نوغان ملغی خواهد بود.

‏پی‌نویس:
۱‏. این مقاله در نامة فرهنگستان، دورة ششم، شمارة اول، تیرماه ۱۳۸۲ منتشر شده است.‏
۲‏. این مقاله در نامة ایران باستان، شماره ۱۷ و ۱۸، سال ۱۳۸۸ چاپ و در بهمن ۱۳۸۹ منتشر شده است.‏
۳‏. این مقاله در مزدک‌نامه، شماره ۲، تهران، ۱۳۸۸، به درخواه گرامیان: جمشید کیانفر، پروین استخری، آمده است.‏
۴‏. ارغنون ساز فلک (ارجنامة استاد فریدون حافظی) به کوشش مصطفی ساکت، تهران، عرفان، ۱۳۹۰؛ و در پی آن با افزوده‌هایی تحت عنوان «پیشینة پیدایی موسیقی» در ۲۰ شمارة روزنامه اطلاعات تا خرداد ۱۳۹۱ انتشار یافت.‏
۵‏. تا سرانجام مقالة کوتاهی با عنوان «نوغان، نوقان (پژوهشی درباره پیشینه و ریشة کلمات: نوغان، نوقان و نوقانه)» در سال ۱۳۹۰ تألیف کردم که در فصلنامة پاژ شماره ۲، تابستان ۱۳۹۱ (ص ۲۴-۳۲) چاپ و منتشر شد.‏
۶‏. بر همین اساس مقالة تحقیقی تدوین شد که حاصل آن در مزدک نامة ۶ (یادبود ششمین سال درگذشت مهندس مزدک کیانفر)، خواهان: جمشید کیانفر، پروین استخری، تهران، ۱۳۹۳، ص ۲۶۱-۲۹۶ چاپ و انتشار یافت.‏
۷‏. نشانی نویسنده: تهران، کدپستی ۳۴۱۸۳-۱۴۶۳۸، شهرک ژاندارمری، بولوار مرزداران، خیابان سپهر، زاگرس غربی، پلاک ۲۵ واحد ۱ ـ محمدحسن ابریشمی؛ پست الکترونیک:
‌‏info@mohammadhasanabrishami.com؛‌و آدرس سایت: ‏www.mh-abrishami.ir
۸‏. ابن یمین در این ابیات از «کرم ابریشم (قَزّ)» یاد کرده است (دیوان اشعار، ص ۴۳، ۶۸، ۱۴۹، ۵۰۹، ۵۵۱): «خصمت ار جامه کند ز اطلس نیلی فلک ر اولین کسوت کرم قزّ آسا کفن است» «گر خصم او از اطلس گردون لباس کردر مانند کرم قز کفن خویشتن تنید»، «نخست کسوت خصمش چو کرم قزّ کفن استر تو آن مبین که بود کسوت اطلس و اکسون»، «کفن کرم قز آورده و پوشیده به ناز ر نام آن بَردِ یمن دیبة ششتر کرده» و «فی‌المثل گر اطلس گردون بپوشد دشمنشر همچو کرم قزّ نخستین کسوتش باشد کفن». ابن یمین در این قطعه از علیا باد فریومد از روستاهای آباد بیهق قدیم، و باغ و راغ سرسبز و درختان «گز» و درختان توت، و تربیت کرم پیله و تولید ابریشم (قَزّ)، آب سرد کاریز، و چاه صد گزی آن، و انگور یا جلوة دختر هوش ربای آن سامان تمجید کرده است (ص ۵۰۳):
حبذا باغ وراغ علیاباد
و آن ریاض چو اطلس خَزِ او
ز اعتدال هو اعجب نبود
همچو نی گر شکر دهد گزِ او
کرم قَزّ برگ توتش اَر بخورد
حلقة سیم و زر شود قَزِّ او
سر دی آب او کند احساس
تشنه بالای چاه صد گز او
هوش ارباب عقل برباید
چون کند جلوه دخترِ رزِ او

بازدیدها: 50