دسته: کشاورزی

  بارتولد استنتاج خویش از مطالب مندرج در برخی مآخذ اسلامی را به نویسندگان آنها نسبت می‌دهد، مثلاً در نوشتة زیر از جمله به فتوح البلدان نوشتة بلاذری (تألیف حدود ۲۵۷) استناد کرده است؛ فن آبیاری در عهد ساسانیان نه تنها در بخش‌های غربی قلمرو آن دولت، بلکه در نواحی شرقی آن یعنی در حوزة مرغاب و هیلمند نیز به حد کمال اعلا رسید، تأسیسات آبیاری مرغاب آنچنان تأثیری در اعراب کرد که یکی از نهرهای حفر شده در بصره را در قرن هشتم میلادی (برابر قرن دوم هجری) به نام مرغاب خواندند. از تناقض آشکار مطلب فوق با اظهارنظر پیشین بارتولد که ـ منکر تمدن ساسانی در آن سامان بود ـ بگذریم، باید گفت بلاذری در مورد فتح مرو و مرغاب بر دست مسلمانان، دلیلی برای تأثیر آنچنانی شبکه آبیاری مرغاب خراسان در اعراب ارائه نداده است، بلکه بلاذری ضمن شرح مبسوطی از چگونگی احداث شهر بصره به فرمان عمربن خطاب از جمله به وصف احداث نهرهایی از دجله در پیرامون شهر جدید در نیمة نخستین قرن اول هجری (نه در قرن دوم که بارتولد گفته) پرداخته، و به چگونگی نامگذاری این نهرها و از جمله نام پارسی برخی از آنها اشاره کرده است. بلاذری حتی معانی یا مفاهیم کلمات...

  تربت‌حیدریه- ایرنا- معاون هماهنگی امور عمرانی فرماندار تربت‌حیدریه گفـت: بارش شدید باران و جاری شدن سیلاب طی چند روز گذشته ۷۰۰ میلیارد ریال به زیرساخت‌های عمرانی این شهرستان خسارت وارد کرد. احسان کریمی روز سه‌شنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: بارش شدید باران و جاری شدن سیلاب طی چند روز اخیر باعث بروز خسارت در بخش‌های کشاورزی، مسکونی، راه‌های ارتباطی و تاسیسات زیربنایی تربت‌حیدریه شده است. وی ادامه داد: براساس اطلاعیه‌های هواشناسی صادر شده مبنی بر بارندگی شدید به‌ منظور جلوگیری از وقوع سیلاب و کنترل معابر و محورهای مواصلاتی، اعضای ستاد مدیریت بحران شهرستان در آماده باش کامل هستند ضمن این که طبق نقشه‌های هواشناسی، این سامانه بارشی فردا آسمان تربت‌حیدریه را ترک خواهد کرد. معاون فرماندار تربت‌حیدریه در ارتباط با حجم بارش‌ها نیز گفت: میزان بارندگی در سال زراعی ۹۹-۹۸ تا روز گذشته، ۲۹۸.۳ میلیمتر بوده که این میزان در دوره مشابه در سال زراعی ۹۸-۹۷، ۲۲۱.۸ میلیمتر ثبت شده است که نسبت به سال گذشته ۳۴ درصد و نسبت به دوره آماری مشابه ۴۳ درصد افزایش داشته است. بارندگی شدید دوشنبه شب، باعث آبگرفتگی برخی منازل اهالی روستای صومعه از توابع تربت‌حیدریه در ابتدای جاده زاوه شد و تجمع سیلاب در ورودی جاده زاوه مشکلاتی را برای اهالی این روستا به وجود آورد. شهرستان...

مورخان و ایرانشناسان خارجی که در باب تاریخ ایران باستان تألیفاتی دارند، در نوشته‌های خویش مقولة مختصری را به کشاورزی اختصاص داده‌اند، آنها عموماً همان گفته‌های مورخان باستان را نقل کرده و بعضاً تحلیل‌های کوتاهی از کشفیات باستانشناسی را، براساس استنباط خویش، بر آن افزوده‌اند. گاهی هم برخی از نویسندگان و مورخان خارجی، مخصوصاً در یک قرن اخیر، در مورد منشأ برخی از محصولات خالی از خدشه نیست. به خصوص که پاره‌ای از آنها تلاش کرده و می‌کنند که خیلی از محصولات با منشأ ایرانی را، از جمله «پسته» و «زعفران» را به نقاطی از سواحل مدیترانه‌ای اروپا، گاهی سرزمین زادگاه عیسی مسیح، بیت‌المقدس، گاهی سیسیل و غیره منسوب کنند. آنها وقتی به تاریخ ایران بعد از اسلام می‌پردازند، در باب کشاورزی ایران، با توجه به کثرت منابعی که موجود است، مطلب زیادی عنوان نمی‌کنند، به طوری که مطالب آنان دربارة کشاورزی، با سایر مقولات مندرج در تاریخ ایران، تألیف آنان در باب تاریخ ایران تناسب منطقی ندارد، بدان‌سان که در مجموع قلیل و کم مایه می‌نماید. علت این امر آن است که کسب اطلاعات و معلومات و مستندات در باب کشاورزی ایران به سهولت سایر مقولات تاریخ ایران نیست. بنابراین تاریخ‌نگاران و نویسندگان خارجی توفیق آن را نداشته‌اند که تألیفی...

    ‌احمدعلی خان وزیری (قرن ۱۳) نوشته است: در قریة سرمشک درخت گردگان عظیمی است؛ از خرافات مردم آنجاست که جمشید پیشدادی آن را غرس کرده، و آن درخت را «جمشیدی» گویند. اعتمادالسلطنه (قرن ۱۳)، از چنار بسیار تناور دهکدة ارمیا (بین میامی و شاهرود، بر سر راه شاهرود به مشهد) دیدن کرده و نوشته است: به عقیدة اهالی سه نفر از انبیا، از جمله «ارمیای نبی»، در وسط آن مدفون‌اند… دور چنار در روی زمین تقریباً پنجاه ذرع است. درخت چنار بسیار تناور کنار مزار امامزادة روستای «توی» از نواحی اسفراین نیز با عمری دراز دیدنی است. درخت سروِ کوهی کنار مرقد شیخ یوسف (فوت ۱۰۳۰)، در کنار دهکدة فیانی (پیانی، در ۱۶ کیلومتری راه مشهد به شاندیز) نیز پرهیبت است و عمری دراز دارد. سه درخت کاج تناور و بسیار کهن سال در حاشیة روستای فدافن در نزدیک شهر کاشمر موجود است. وجود این گونه درختان، به‌ویژه درختان کهن‌سال روی مقبرة بزرگان و صحن مزارها و اماکن مقدس، که تعدادشان کم نیست، با موجودیت خود، استعدادهای مناطق را در باب کاشت و پرورش این نوع درختان مشخص می‌کند و در عین حال حکایت از پیشینة بسیار طولانی وجود این گونه درختان در هر یک از مناطق دارد. ۴٫...

  گاهی دربارة انواع آسیاب‌ها (که با نیروی دست انسان، حیوان، آب، باد به حرکت در می‌آید: دست آس، خراس، آسیاب، آس باد)، و چرخاب و دولاب و پایاب (جایی که برای برداشتن آب در عمق زمین تعبیه می‌شود و پلکان با شیب مناسبی دارد) و تالاب (: استخر یا تلخ) و دستگاه‌ها و وسایل متنوع دیگر ـ که در امور فلاحت به کار آید ـ گفتگوهایی شده است. همچنین در این منابع، گاهی مطالبی دربارة قوانین و ضوابط مربوط به امور مختلف زراعت و آبیاری، محدودیت‌های کشاورزی، بلیات و آفات فلاحت اعم از ارضی و سماوی، محرومیت‌های رعایا، سختگیری‌ها و ظلم مالکان و حکام یا امرای محلی و حتی سلاطین و خلفا (اموی و عباسی) در اخذ سهم مالکانه و مالکیت از روستاییان و کشاورزان، میزان و نوع محصولات زراعی و دامی؛ و پدیده‌های مختلف فلاحتی هر یک از ولایات، درآمدهای حکام محلی و حکومت مرکزی از این بابت، و نیز موضوعات و مقولات دیگر در این باره مطرح می‌شود. این گونه مطالب و اطلاعات فراوان، اما مختصر و بسیار پراکنده در منابع اسلامی و بویژه تألیفات و آثار دانشمندان ایرانی (به زبان عربی و بیشتر فارسی) مندرج است. تعداد مآخذ بی‌شمار و با موضوعات مختلف است، مطالب و معلومات...

    امروز بر نویسندگان تاریخ جهان و حتی بر همة کسانی که اندک شناختی از پیشینة تمدن‌های باستان دارند، این نکته بخوبی روشن شده است که ایرانیان در پیشبرد فرهنگ و مدنیّت جامعة بشری نقش بس والا و بااهمیتی داشته‌اند؛ به طوری که تأثیر بی‌چون و چرای آنان حتی در نوشته‌های تاریخ نگاران و نویسندگان غیرایرانی ادوار باستان، که به هر حال اتباع حکومت‌های رقیب یا معاند آنان بودند، منعکس است، همین نوشته‌ها اساس تجزیه و تحلیل‌های ایرانشناسان خارجی را تشکیل می‌دهد تا در مورد ایرانیان باستان اظهارنظر کنند. پس از ظهور دین اسلام نیز عنصر ایرانی در جهت اعتلای فرهنگ و دانش بشری کوشش‌ها و نوآوری‌های نمایان و ممتازی داشته است. در مآخذ اسلامی نیز آنجا که در مقولة تاریخ دورة جاهلیت عرب بحث می‌شود، با نوعی تمجید و احترام از دینداری ایرانیان و پیشرفت‌های آنان در باب علوم و فنون از جمله کشاورزی و نجوم سخن به میان می‌آید و آنجا که دورة اسلام مورد بحث قرار می‌گیرد، از تلاش‌های بی‌شایبه و خالصانه و مؤثر ایرانیان در پایه‌ریزی و برپایی ارکان تمدن جوان و باعظمت اسلامی یاد می‌شود. در دوران‌های تاریخی ادوار باستان و بعد از اسلام در هر یک از مناطق محدودة مورد بحث متناسب با استعدادهای...

    عقرب: کژدم (گزدم؟) در متون کهن طب و داروشناسی و دایرة المعارفی فارسی گاهی از «کژدم» یاد شده و نیز از چگونگی درمان کژدم گزیده سخن رفته است. برخی از تصحیح‌کنندگان این منابع «کژدم» مندرج در نسخ خطی این متون را به «گزدم» تغییر داده‌‌اند. ظاهراً بدان جهت که این جانور با دم می‌گزد، در حالی زنبور و مگس و برخی حشرات گزنده نیش در دم دارند. وانگهی «گز» نام درختی مشهور است، و دانشمندان قدیم بدان توجه داشته‌اند، مرحوم دهخدا نیز ذیل واژه «کژدم» ضمن معرفی این جانور، ذکری از «گزدم» نکرده، و این کلمه را مدخل نگرفته است. لغت عربی «عقرب» علاوه بر «کژدم»، در اصطلاح منجمان نام برج دوم از دوازده برج یعنی «آبان ماه» است. ظاهراً در برخی از قلمروهای فرهنگ ایرانی و زبان فارسی، کور بودن «عقرب» از باورهای رایج بوده است. به همین دلیل بعضی از شاعران «عقرب» را کور پنداشته‌اند. در برخی از منابع کهن به فعالیت و حرکت «کژدم» و بعضی جانوران در شب اشاره شده است. از باب نمونه، ابویعقوب سبحستانی در کشف المحجوب (رساله‌ای در آیین اسماعیلی از قرن چهارم)، در شرح «علت حرکات حیوانات» از جمله اشاره به همین نکته دارد: «… چون خُرشید به غروب رسد کمتر...

  باب نخست از جزو یازدهم ورزنامه به «مگس انگبین» اختصاص یافته که در آن، از جمله آمده است: … او بهتر و پرمنفعت‌تر از همة مرغان و بهایم و خزندگان زمین است از جملة حیوان، زیرا که او در بسیار چیزها که از او آید از کارهای لطیفش به مردم و به کارهای مردم [خوب و خردمند شباهت‌ها دارد]، و این کارها که او همی کند و هدایت که او راست و منفعت بزرگ … مانند کارهای آن کسان است… از بهر خود خزینه سازد؛ از درخت، و از آنچه خواهد از دیگر نبات‌ها و چون بخورند از آن، ‌بعضی آن بود که به «انگبین» [تبدیل] کند و بعضی آن بود که به «موم» کند و جز آن، و آن همه در جملة روزگارش که کنَد هم انصاف دهد و هم انصاف خواهد، و معنای این آن است که به غذای خویش هیچ پلیدی نکند و، نه چیزی از گوشت و یا از خون، الا از درخت و از دیگر نبات‌ها که آن او را خوش آید و شیرین بود و هیچ زیان از آن به معاش مردم نرسد؛ و اگر کسی زیانی خواهد که بدیشان کند از صآن کس، که آن زیان کاری جوید، پنهان شوند. و از لطف...

    ایرانیان که همواره در طول تاریخ با آفت ملخ و هجوم دسته‌های انبوه این حشره مواجه بوده‌اند، در ادوار کهن، شیوه‌ای شگفت در دور کردن توده‌های عظیم ملخ‌های در حال پرواز ابداع کرده‌اند و آن ایجاد صداهای مهیب و پرطنین بوده است. به این ترتیب که جمع زیادی از اهالی، زنان و مردان پرتوان آبادی با کوبیدن شدید چوب و سنگ بر طبل و دهل و طشت (معرَّب تشت) و سینی و طاس و ایجاد امواج و ارتعاشات صوتی شدید، لرزاننده و کرکننده، مانع فرود و نشستن ملخ‌ها در عرصة باغ و بوستان‌ها و کشتزارهای پیرامونی آبادی‌ها می‌شده‌اند. تجربة بسیار مؤثری که هنوز هم در برخی نواحی قلمروهای فرهنگی ایران استمرار دارد، و برخی شاهد اجرای این شیوة شگفت بوده‌اند و بسیاری نیز شنیده یا به یاد دارند. برای مثال از باب نمونه: تجربة مزبور را مستند به گفته‌های قوم و خویش بزرگوارم آقای دکتر علی ابریشمی (پزشک، متولد ۱۳۰۷، مقیم مشهد) نقل می‌کند: ایشان در سال ۱۳۴۳ با جمعی از دوستان خود، در سفر به خواف و رشخوار، از نواحی شرقی شهرستان تربت‌حیدریه، شاهد حرکت تودة میلیونی ملخ‌ها چون ابری سیاه در آسمان بوده و بر اقدام عجیب روستاییان برای دور کردن ملخ‌ها نظارت داشته‌اند. به این ترتیب...

  دو نکته در مطالب لاروس، به شرح مزبور: نخست تخم‌ریزی ملخ در خاک خشک و خروج حشره از تخم (تفریخ) پس از بارندگی ممتد؛ دوم، دور کردن یا فراری دادن گروه‌های عظیم ملخ‌های بالدار با ایجاد سروصدای ممتد و شدید. ایرانیان در ادوار کهن به هر دو مورد مزبور به تجربه پی برده و برخی دانشمندان قدیم در آثار مکتوب فارسی خود به آن اشاره کرده‌اند که در ادامه نمونه‌هایی نقل کرده است. اما در مورد دوم، جای تخم‌گذاری ملخ در زمین سخت و بیرون آمدن حشره از تخم به هنگامی که هوا خوب و مناسب باشد، دانشمندان ایرانی قدیم از آن سخن گفته‌اند. از باب نمونه شهمردان بن‌ ابی‌الخیر رازی، در سال ۴۸۸، ضمن معرفی «ملخ»، افزون بر گزینش زمین سخت (خاره) برای تخم‌ریزی و خروج کرم به هنگام اعتدال و خوشی هوا، به رفتار هماهنگ و حرکت گروهی ملخ‌های خُرد، در جهت رسیدن به مقصد خاص و چگونگی گذشتن از رودخانه، اشاره کرده است: ملخ. چون چرا کرده باشند، و شکم از تخم پرگردانیده، جایگاهی طلبند سخت، که کلنگ بر آن کار نکند الابه دشخواری، و به پای جای باز کنند، و دنبال درونشانند و زمین‌خاره بدو نرم شود چون موم، و تخم در او نهد. آنگاه دور...